Catur

Tumatan Wikipidia Banjar, kindai pangatahuan
Matan kiwa ka kanan, raja putih, binting wan mantri hirang, piun putih, kuda hirang, wan gajah putih.
Untuk pamakaian lain matan Catur, lihat Catur (disambiguasi).

Catur adalah pamainan papan nang dimainakan ulih dua urang. Pancatur adalah urang nang mamainakan catur, baik di partandingan saikung lawan saikung atawa saikung malawan banyak urang. Sabalum batanding, pancatur mamilih bigi catur nang cagar dimainakan. Tahaga dua warna nang malainakan bidak atawa bigi catur, yaitu hirang wan putih. Pamain nang maingkuti bidak putih maju badahulu, nang ditarusakan ulih pamain nang maingkuti bidak hirang, kayaitu tarus bagantian sampai tuntung.

Arti istilah catur[babak | babak asal-mulanya]

Kata catur babibit matan bahasa Sanskerta nang ba'artiampat. Tagal kata ngini sabujurnya adalah kahandapan matan kata caturanga nang ba'arti ampat buncu. Di India kuna pamainan catur kawa dimainakan ampat urang nang ba'ada di masing-masing buncu nang balainan. Naya lain dari pamainan catur wahini, nang pamainnya dua urang haja.

Imbah ngitu, kata caturangga naya disarap ka bahasa Persia manjadi shatranj. Kata chess dalam bahasa Inggris babibit matan bahasa Persia shah.

Sajarah[babak | babak asal-mulanya]

Pamainan catur diparkira'akan ditamuakan pas abad ka-16 di India oleh sasaurang nang bangaran Sissa sabagai jawaban tantangan matan Raja nang handak sabuting pamainan nang pamainnya sorang nang manantuakan nasibnya. Pamainan ngini dingarani chaturanga nang baarti "ampat cabang".

Pamainan chaturanga ngini dimainakan oleh ampat ikung urang, nang masing-masing maingkuti dalapan bidak. Sabuting mawakili raja, sabuting mawakili panglima, bidak nang lainnya mawakili ampat divisi nang biasanya ada di katantaraan India waktu ngitu: Karita perang, Kuda, Gajah, lawan jua prajurit bajalan batis.

Matan di India, pamainan chaturanga ngini imbahnya manyabar ka Persia nang masyarakatnya baisi pandangan dunia ngini sebagai polaritas: tarang lawannya kadap, hidup lawannya mati, dsb. Jadinya, di Persia pamainan chaturanga ngini jadi pamainan gasan dua ikung urang, nang masing-masingnya baisi 16 bidak wan papan caturnya di rancang baasa jadi baisi kotak hitam wan putih. Ngaran chaturanga baubah jadi satraj nang artinya "saratus kakhawatiran". Bidak panglima baubah jadi pardana mantri wan karita perang baubah jadi rukh, nang dalam mitos Persia adalah saikung burung raksasa.

Pas abad partangahan, pamainan ngini masuk ka Irupa Barat lewat Spanyol, Imbahtu maalami parubahan pulang. Pardana mantri jadi ratu, Kavalari atawa pasukan bakuda jadi kasatria, Gajah jadi uskup. Karena Eropa kada baisi burung raksasa kaya rukh dalam mitos Persia wan ngaran rukh tadi kadangaran kaya roq, nang dalam basa Parancis baarti batu, jadi bidak nang dahulunya rukh baubah jadi benteng batu.[1]

Katantuan[babak | babak asal-mulanya]

Papan catur lawan 32 bidak catur

Pangaturan[babak | babak asal-mulanya]

Parmainan dilangsungakan di atas papan nang tadiri matan 8 lajur wan 8 baris kutak/patak bawarna hirang wan putih (atawa tarang wan kadap) sacara basalang-saling. Parmainan dimulai lawan 16 buah matan saurang-saurang pihak, nang disusun babaris sacara husus di sisi papan catur sacara bahadap-hadapan. Sabuting wastu kawa manampati sabuting pitak. Di palih tamuka masing-masing barisan tadapat 8 pion, di'umpati di balakangnya dua benteng, dua kuda (dalam bahasa Inggris disambat knight-ksatria), dua gajah (dalam bahasa Inggris disambat bishop-uskup), satu menteri atawa ratu atawa ster, sarta satu raja.

Garakan[babak | babak asal-mulanya]

Sabalum batanding, pacatur mamilih warna buah nang handak inya mainakan. Pa'ingkut buah putih mamulai lingkang panambaian, nang imbahnya di'umpati ulih pa'ingkut buah hirang sacara bagantian. Saban lingkang wastu kawa manggarakakan sabidak haja (kacuali gasan rokade di mana ada dua bidak nang digarakakan). Bidak dipindahakan ka patak kusung, atawa nang digana'i ulih bidak lawan, nang ba'arti manangkapnya wan mamindahakan bidak lawan matan pamainan. Ada pangacualian, yato gasan garakan en passant.

Saban bidak catur ba'isi garakan nang unik sabagai barikut:

  • Raja kawa bagarak sapatak ka bamacam-macam ampah. Raja jua ba'isi garakan husus nang disambat rokade nang umpat malibatakan sabuah benteng.
  • Benteng kawa bagarak sapanjang pitak hurisuntal atawa pirtikal, tagal kada kawa maluncati bidak nang lain. Kaya nang sudah di atas, benteng talibat dalam garakan rokade.
  • Gajah dapat bergerak sepanjang petak secara diagonal, tetapi kada dapat melompati bidak lain.
  • Ratu ba'isi garakan kumbinasi matan Benteng wan Gajah.
  • Kuda ba'isi garakan mirip hurup L, yato mamanjang dua patak wan mamanjang sapatak. Kuda satu-satunya bidak nang kawa maluncati bidak-bidak lain.
  • Pion kawa bagarak maju (ampah lawan) sapatak ka patak nang kada digana'i. Di garakan pamulaan, pion kawa bagarak maju dua patak. Pion kawa jua manangkap bidak lawan sacara diagunal, bila bidak lawan ngitu ba'andak sapatak di diagunal mukanya. Pion ba'isi dua garakan husus, yato garakan manangkap en passant wan promosi.

Rokade[babak | babak asal-mulanya]

Contoh rokade

Rokade (dalam bahasa Inggris, castling) marupakan garakan husus dalam catur di mana Raja bagarak dua petak manuju Benteng di baris panambainya, imbah ngitu ma'andak Benteng di patak pa'uncitan nang dilalu'i Raja. Parsaratan rokade adalah sabagai barikut:

  • Bidak Raja wan Benteng nang handak di'umpatakan dalam rokade harus balum suah bagarak
  • Kadada bidak lain di antara Raja wan Benteng
  • Raja kada sadang di-skak, wan patak-patak nang dilalui Raja kada sadang disarang ulih bidak lawan

Hal-hal barikut ngini marupakan kasalahpangartian dalam rokade, nang samastinya kada balaku:

  • Bidak benteng nang talibat rokade sadang disarang
  • Bila benteng nang dilibatkan ba'andak di higa Ratu, patak nang ba'andak parsis di higa Benteng ngitu kada bulih dalam sarangan

En passant[babak | babak asal-mulanya]

Contoh gerakan pion: promosi (kiri) dan en passant (kanan)

Bila pion bagarak dua patak maju wan ada pion lawan nang ba'andak sapatak dalam baris tujuan, maka pion lawan kawa manangkap wan manggana'i patak nang hanyar haja dilalui pion ngitu (saulah-ulah pion ngity bagarak sapatak maju). Tagal, garakan ngini wastu kawa digawi wayah imbah garakan pion maju dua patak, atawa hak lawan gasan malakuakan garakan en passant ngini hilang.

Prumusi[babak | babak asal-mulanya]

Bila pion sudah maju sampai manggana'i baris pa'uncitan, tapa'imbai lawan garakan maju ngitu, pion diprumusiakan wan harus ditukar lawan bidak sasuai kahandak pamain, yato Ratu, Benteng, Gajah, atawa Kuda lawan warna nang sama. Rancaknya, pion diprumusiakan manjadi Ratu. Kadada paraturan nang mambatasi bidak nang dipilih sabagai prumusi, jadi dimungkinakan ba'isi bidak nang malabihi jumlahnya pas pamulaan pamainan (misal, dua Ratu).

Skak[babak | babak asal-mulanya]

Bilw Raja sadang disarang ulih satu atawa labih bidak lawan, kaadaan ngini disambat lawan skak. Pamain nang Rajanya diskak harus manggarakakan Rajanya supaya kada tasarang. Hal ngini kawa dilakuakan lawan manangkap bidak lawan nang manyarang, manukup sarangan lawan sacara manggana'akan sabidak di antaranya (bila nang manyarang Ratu, Benteng, atawa Gajah wan ada patak kusung di antara Raja wan bidak lawan), atawa mamindahakan Raja ka patak nang kada sadang disarang. Rokade kada dibari'akan bila Raja sadang diskak.

Pahabisan Pamainan[babak | babak asal-mulanya]

Tujuan pamainan adalah mandapat pusisi skak mat. Hal ngini bisa terjadi bila Raja terancam dan kada bisa menyelamatkan diri ke petak lain. Tidak selalu permainan berakhir lawan kekalahan, karena bisa terjadi pula peristiwa seri atau remis di mana kedua belah pihak kada mampu lagi meneruskan pertandingan karena kada bisa mencapai skak mat. Peristiwa remis ini bisa terjadi berdasarkan kesepakatan maupun kada. Salah satu contoh remis nang kada berdasarkan kesepakatan - tetapi terjadi adalah pada keadaan remis abadi. Keadaan remis nang lain adalah keadaan pat, dimana nang giliran melangkah kada bisa melangkahkan buah apapun termasuk Raja, tetapi kada dalam keadaan terancam skak. Dalam pertandingan catur pihak nang menang biasanya mendapatkan nilai 1, nang kalah 0, sedang draw 0.5.

Bamacam-macam janis[babak | babak asal-mulanya]

Tadapat bamacam-macam cara pamainan Catur: Catur kalasik, Catur lakas (Tabagi pulang jadi catur hancap, catur kilat, catur piluru, wan catur Armageddon), catur picak, catur simbaya, catur gampiran, catur bagantian, catur daring, catur kurispundinsi, catur kartu, catur Jawa, wan ada jua catur Karo (Sumatra Utara) di mana garakan babarapa buah catur balain lawan Garakan Catur.

Juara[babak | babak asal-mulanya]

Saikung pacatur nang sudah mamanangi bamacam-macam paturaian bahak mandapatakan galar catur nang sasuai lawan pristasinya. Dalam dunia catur tadapat babarapa macam galar-galar antarabangsa antara lain:

Galar Antarabangsa dikaluarakan ulih FIDE (Urganisasi Catur Dunia). Di Indunisia jua dikanal galar lukal antara lain:

Galar nasiunal dikaluarakan ulih PERCASI (Persatuan Catur Seluruh Indunisia).

Daptar pacatur[babak | babak asal-mulanya]

Indunisia wayah ngini sudah baisi 7 pacatur nang bagalar Grandmaster (GM) antara lain:

  1. Utut Adianto
  2. Edhi Handoko (Aruwah)
  3. Cerdas Barus
  4. Ruben Gunawan (Aruwah)
  5. Ardiansyah
  6. Susanto Megaranto (Grandmaster paanumnya)
  7. Herman Suradiradja (Grandmaster panambaian)

Sadangakan pacatur nang bagalar Master Internasional (MI) antara lain:

  1. Danny Juswanto (Norma GM)
  2. Dede Liu
  3. Nasib Ginting
  4. Salor Sitanggang
  5. Ivan Situru
  6. Irwanto Sadikin
  7. Ir. Tirto (Norma GM)
  8. Taufik Halay
  9. Ronny Gunawan (Norma GM)
  10. Andi Supardi Suhendra
  11. Tirta Chandra Purnama
  12. Bobby Kurniawan

Nang bagalar Master FIDE (MF) wayah ngini antara lain:

  1. Hamdani Rudin
  2. Awam Wahono
  3. Anjas Novita
  4. Nurdin Askali
  5. Kifli Tunasli
  6. Syarif Mahmud
  7. Kasmiran
  8. Benny Killeng
  9. Maksum Firdaus
  10. Khairul Anam

Nang bagalar Grand Master Wanita (GMW) wayah ngini: Irene Kharisma Sukandar

Nang bagalar Master Internasional Wanita (MIW) wayah ngini antara lain:

  1. Upi Darmayana Tamin
  2. Lindri Juni Wijayanti
  3. Lisa Karlina Lumongdong
  4. Maria Ratna Lucia (kada aktip)

Nang bagalar Master FIDE Wanita (WMF) wayah ngini: Dewi A.A. Citra

Catur diatur sacara antarabangsa ulih urganisasi bangaran FIDE.

Rating catur[babak | babak asal-mulanya]

Saban pamain catur baisi nilai/sakur nang bangaran rating catur. Rating catur ngini adalah angka nang manggambarakan kanahapan saurang pacatur. Magin tinggi ratingnya, pamain ngini bamagin nahap. Daripada galar, rating labih ipiktip manggambarakan kanahapan saurang pacatur. Rating ngini didapat matan kamanangan-kamanangan pacatur dalam paturaian rasmi. Bila saurang pacatur manang lawan pacatur nang tanahap, inya dapat rating nang tabanyak. Amun inya kalah, ratingnya pacangan dikurangi sasuai rumus nang ada. FIDE mangaluarakan daptar rating nang bangaran ELO Rating gasan pacatur antarabangsa saban 2 bulan sakali. PERCASI mangaluarakan Daptar Rating Nasiunal (DRN) saban 6 bulan sakali (saban tanggal 1 Januari wan 1 Juli).

ELO Rating Paningginya Dunia masih diingkuti GM Gary Kasparov (Rusia) 2841. Wayah ngini Kasparov sudah maundurakan diri matan dunia catur. Nang batanggar di paringkat 1 matan daptar FIDE wayah ngini adalah GM Magnus Carlsen (Norwegia) 2813. Disusul GM Veselin Topalov (Bulgaria) 2812 di paringkat kadua.

Sadang pacatur Indunisia nang ELO Rating paningginya wayah ngini adalah GM Utut Adianto (2548) wan kadua GM Susanto Megaranto (2527).

Tiringi jua[babak | babak asal-mulanya]

Paranala luar[babak | babak asal-mulanya]

Catatan Batis[babak | babak asal-mulanya]

  1. ^ Ansary, Tamim, author, narrator., The invention of yesterday, ISBN 978-1-5491-5672-4, OCLC 1128835405, diakses tanggal 2020-05-25