Nyamplung

Tumatan Wikipidia Banjar, kindai pangatahuan
?Nyamplung

Satatus palastarian
Klasifikasi ilmiah
Karajaan: Plantae
(tidak termasuk) Eudikotil
(tidak termasuk) Rosidae
Ordo: Malpighiales
Famili: Calophyllaceae
Genus: Calophyllum
Spesies: C. inophyllum
Nama binomial
Calophyllum inophyllum
L.[1]

Nyamplung atawa batingur atawa Chalohyllum inophyllum L masuk ka angguta matan pamili Clusiaceae. Pamili ngini baisi 20 genus lawan 1200 spesies. Ngaran Chalohyllum asalnya matan basa Yunani, ‘kalos’ nang artinya bungas wan ‘phullon’ nang artinya daun. Jadi, Chalohyllum baarti daun nang bungas. Di Indunisia, Chalohyllum inophyllum L disambat lawan ngaran camplung, nyamplung, bintanguru, benaga, bintangur laut, menaga, naga.[2] Tanaman nyamplung (Calophyllum inophyllum LINN.) baisi ngaran nang lain-lain di tiap dairah, di Inggris (Alexandrian laurel), di Jawa (Nyamplung), Sunda (Nyamplung), Madura (Nyamplong atawa Camplong), Minangkabau (Punaga), Dayak (Kanaga atau Panaga), Bali (Punaga), Bima (mantau), Alor (Pantar), Ternate (Fitako) wan masih banyak lagi ngaran-ngaran nang lain.[3]

Nyamplung (Chalohyllum inophyllum Linn.) adalah spesies puhun sadang sampai ganal. Tanaman ngini tumbuh di mana haja di sabaraatan wilayah, mulai Aprika, India, Asia Tenggara, Australia Utara, wan banyak nagara lainnya. Di Indunisia, tanaman ngini tumbuh di sapalihan wilayah, nang utamanya di dairah pasisir pantai. Tanaman ngini jadi tanaman industri nang bagus gasan dikambangakan, maraga tumbuhnya bagus, wan biasanya banyak ada di higa-higa pantai.[4] Tagal, tanaman ngini kawa jua tumbuh di dairah nang tingginya sakitar 100 sampai 350 m dpl. Di Jawa, tanaman ngini banyak nang tumbuh liar, tingginya bisa sampai 20 mitir wan badiamitir 1,50 mitir. Batangnya handap-handap, cikangnya randah wan parak ka tanah, imbah ngitu tumbuhnya bakalumpuk.[5]

Ciri wan Habitat Tanaman[babak | babak asal-mulanya]

Sipat wan tampilan puhun nyamplung ngitu adalah inya baisi tajuk nang labat kahijauan lawan baisi akar tunjang. Tinggi puhun bisa sampai 25 mitir lawan tinggi cikang bisa 4-10 mitir, diamitir puhun bisa sampai 150 cm. Batang bakayu lawan cikangnya rata wan jarang nang baakar papan, kulit batang bagian luar bawarna kahabuan atawa putih, alur batangnya kada dalam wan mangalupas ganal tagal tipis, di kulit kayu ada saluran gatah bawarna kuning.[4]

Batang puhun nyamplung
Kambang nyamplung

Daun tanaman ngini adalah daun tunggal basilang-bahadapan, bulat mamanjang atawa bulat hintalu, hujungnya tumpul, pangkal mambulat, higanya rata, tulang daunnya nang kaya sirip, panjang sakitar 20-21 cm, lebar 6-11 cm, tangkai 1,5-2,5 cm, daging daun nang kaya kulit hiwan nang sudah karas, warna hijau. Amun kambangnya ngitu kambang majemuk, wujudnya tandan di katiak daun nang paling atas, bakalamin dua, diamitir 2-3 cm, jumlahnya 7-13, daun bakalupak ampat wan bacaruk, banang sarinya banyak, tangkai putik langkuk, kapala putik nang kaya talabang, daunnya bamahkuta ampat, lonjong, bawarna putih. Buah nyamplung nang masih anum bawarna hijau, amun nang sudah tuha bawarna kakuning-kuningan. Amun lawas dibiarakan, buahnya jadi bawarna nang kaya warna kayu, buahnya dimasukakan ka katiguri buah batu, bulat nang kaya piluru wan curing halus dimukanya, diamitir 2,5-5 cm. Bigi nyamplung wujudnya bulat, kandal wan karas, biasanya ganal wan badiamitir 2,5-4 cm, daging biginya tipis. Bigi nang sudah karing kawa tahan sabulanan amun handak disimpan, hinti bigi ada minyaknya nang bawarna kuning kacuklatan.[4]

Buah nyamplung

Kulit bigi nang tipis lawas-kalawasan jadi bakariput wan kada ngalih amun dikuyak. Bigi nang tasisa bawujud daging buah nang bulat, hujungnya curing, wan baisi minyak bawarna kuning, apalagi amun dijamur. Bigi nang dijamur sampai karing baisi banyu 3,3% wan minyak 71,4%. Minyak ngini kawa dipakai gasan bahan biodiesel, nang baisi rendemen 50% (1 litar:2 kg bigi).[6]

Bigi nyamplung

Tanaman nyamplung banyak tumbuh di barataan dairah higa pantai, dataran randah nang parak ka pantai wan jadi sabuting tanaman kahutanan nang bamula dikambangakan pananamannya di Indunisia pas tahun 1950, gasan batujuan malindungi pantai maraga abrasi, manahani daratan matan angin laut, manahani galumbang pasang, manahani tabing sungai wan pantai gasan kada sampai lungsur wan manjaga kualitas banyu hanta. Wayah ini, habitat tanaman nyamplung banyak ada di hutan parak pantai, higa sungai, rawa-rawa sampai hutan di gunung-gunung.[7]

Nyamplung kawa ditamui di sabarataan wilayah di dunia, nang kaya di Aprika, India, Asia Tenggara, Australia Utara, wan banyak lagi nang lainnya. Amun di Indunisia, tanaman ngini kawa ditamui di sapalihan wilayah, nang utamanya di dairah higa pantai, nang kaya; Taman Nasiunal (TN) Alas Purwo, TN Kepulauan Seribu, TN Baluran, TN Ujung Kulon, Cagar Alam (CA) Pananjung Pangandaran, Kawasan Wisata (KW) Batu Karas, Pantai Carita Banten, wilayah Papua (pulau Yapen, Jayapura, Biak, Nabire, Manokwari, Sorong, Fakfak), Maluku Utara (Halmahera dan Ternate), TN Berbak (Pantai Barat Sumatera).[8]

Di Pulau Jawa, puhun nyamplung biasanya tumbuh wan ditanam di dairah pantai bapasir (0 m dpl) wan di tanah mineral nang tingginya sampai 150 m dpl). Puhun nyamplung biasanya tumbuh di janis hutan campuran, di hutan alam janis katapang, malapari, waru laut, keben, pandan laut, wan lain-lain. Di hutan tanaman akasia, mahuni, kayu putih, balinju, nangka, langsat, durian, wan lain-lain. Di jarak nang parak banar, puhun nyamplung ngitu tumbuh di pusisi 50-1.000 m matan bibir pantai lawan jarak tatal puhun bamacam-macam. Amun diitihi kar dairah tumbuhnya nyamplung matan 6 pupulasi di Jawa, biasanya nyamplung tumbuh parak lawan pantai salatan wan pantai barat Pulau Jawa, nang sipat pisik lahan ada di klasipikasi sistim dataran laut wan pantai, sistim dataran, sistim dataran alluvial sampai ka sistim bukit kapur, lawan sub sistim higa pantai nang bagalumbang, sub sistim riverne plains wan sub sistim kipas aluvial, janis batuan sedimen pasir wan janis batuan kapur nang bawujud matan endapan muara wan endapan pulkanik.[8]

Prasarat tumbuhnya nyamplung antara lain;[4]

1. Tumbuh di tanah mineral wan pantai bapasir marginal, tanah nang baisi liat ba-drainase bagus wan kawa baadaptasi lawan kadar uyah.

2. Tumbuh bagus di dairah nang tingginya 0-200 m dpl

3. Janis curah hujan A wan B (1.000-3.000 mm/tahun lawan 4-5 bulan musim kamarau)

4. Tamparatur rata-rata 18-30°C

5. pH antara 4-7,4

Pambudidayaan Tanaman[babak | babak asal-mulanya]

Mambanyaki tanaman nyamplung kawa lawan cara giniratip bigi. Buah nyamplung basusun dalam tandan nang bajumlah 8-12 bigi, wujudnya bulat wan hujungnya curing saukuran 2 cm, bawarna hijau terusi. Bigi nang dipakai gasan mambanyaki bibit musti baumur tatuha wan sihat. Sabalum dipapai, bigi musti dikupas dulu, imbah ngitu dipapai sampai jadi paung salawas talu bulan.[5]

Tanaman nyamplung baisi pacikangan nang mandatar/jambar, jadi jarak batanamnya adalah 5x5 m, 5x10 m atawa 10x10 m. Paung nang asalnya matan bigi kawa dipindah ka lahan pas umur 3 bulan nang tingginya sakitar 30-40 cm. Cara mananam ka lahan adalah lawan mambuka polibag paung wan dimasukakan ka lubang tanam nang ukurannya 40x40x40 cm. Pupuk kandang nang dipakai gasan mamupuki paung dipakai sakitar 5 kg/lubang tanam. Cara maharagu tanaman ngini kada parlu diurus husus. Tanaman dibarasihi wan gasan batambah kuat kawa digawi pas tanaman baumur 2 tahun.[5]

Tanaman nyamplung bamula babuah pas umur 5-20 tahun nang biasanya buahnya banyak banar. Tanaman ngini biasanya babuah dua kali satahun. Wujud buah nyamplung ngitu bulat nang kaya kaleker lawan hujung curing, diamitirnya sakitar 2 cm, kulitnya tipis wan bagian atasnya licin, batangkai handap. Tanda buah nang sudah tuha adalah bawarna hijau. Mangatam buah kawa digawi lawan cara manatak tangkai buah nang sudah tuha lawan panjuluk paring nang hujungnya dipasangi pisau biar buahnya kawa gugur. Buah nang sudah diambil imbah ngitu dijamur sampai karing, jadi kulitnya nyaman amun dikalupas wan kawa dihinyik gasan mandapatakan minyak biodiesel nang warnanya kuning, lawan rendemen 50%. Bigi nang dikatam baisi banyu 3,3% wan 71,4% minyak nyamplung.[5]

Manpaat Tanaman[babak | babak asal-mulanya]

Alur maulah biodiesel

Puhun nyamplung baisi pruspik ikunumi nang bagus banar. Manpaat ikunumi usaha budidaya nyamplung wan maulah bigi nyamplung kawa mambuka palawa gawian wan maningkatakan pakulihan gasan masarakat wan panduduk di sakitaran hutan. Biar pangambangan utama tanaman nyamplung wayah ini adalah gasan sumbar bahan baku biuinirgi (biofuel), tagal tanaman ngini jua baisi nilai tambah nang bagus banar. Amun mamakai tiknik nang pas, maulah nyamplung jadi biofuel kawa manjadiakan tanaman ngini zero waste (kadada sisa buangan rigat). Putinsi pamanpaatan sisa-sisa rigatan ngini baisi nilai ikunumi tinggi amun kita maulahnya sabaik-baiknya.[4]

Dalam ikstrak kasar daun C. Inophyllum isinya ada 11.51% alkaloid, 2.48% triterpenoid, 2.37% flavonoid, 7.68% tanin, 2.16% saponin, wan 2.53% polifenol.[9] Hasil analisis GC-MS, dalam daun nyamplung ada sambilan senyawa, nang kaya Phytol, Methyl Oleate, Linoleic acid, 5-Aminomethyl-dibenzosuberane, 2-Phenazinamine, Diphenylmethane, Carbazole wan Adenanthin.[10] Minyak bigi nyamplung kawa dipakai gasan sabuting bahan biodiesel nang senyawa kimianya bamanpaat. Ikstrak kasar minyak bigi nyamplung baisi kumpunin steroid, flavonoid, saponin, wan triterpenoid.[11] Bigi nyamplung nang diikstrak lawan n-heksana baisi zat-zat asam nang kaya palmitat, palmitoleat, stearat, oleat, linoleat, linolenat, arakidat, eikosenoat wan behenat. Zat nang pambanyaknya adalah asam oleat, linoleat wan asam stearat. Amun gatah nyamplung baisi zat antara lain, inophyllum A-E, calophyllic acid, kelompok kumarin, fenol, polifenol, triterpenoid dan flavonoid.[12]

Di kulit akar C.inophyllum ada 18 senyawa kimia sakaligus ada jua senyawa kumarin, xanton, triterpenoid dan flavonoid. Diantara senyawa-senyawa ngitu, ada 9 senyawa nang hanyar didapat dalam kulit akarnya, nang kaya caloinophyllin B; 3,3',4',5,7-pentametoksiflavon; 1,8-dimetoksixanton; 1,6-dihidroksi-7-metoksixanton; 3-hidroksi-4-metoksixanton; 3-hidroksi-2-metoksixanton; 2,3-dimetoksixanton; 1,6-dihidroksixanton, wan 1,3,5-trihidroksixanton.[13]

Maulah bigi nyamplung jadi biokerosin wan biodiesel baisi prinsip nang kurang labih sama. Tata cara gasan mahasilakan kadua pruduk ngitu bamula lawan mahinyik bigi nyamplung nang sudah dikaringakan ka alat press mikanis (Vertical Hot Press/VHP atawa Screw Press Expeller/SPE) sampai jadi minyak mantah nyamplung atawa dingarani Crude Calophyllum Oil/CCO. Prusis degumming mahasilakan Refined Crude Calophyllum Oil (RCCO), imbah ngitu dilanjutakan lawan prusis esterifikasi nang mahasilakan minyak Ester. Imbah prusis transesterifikasi nang mahasilakan Crude Biiodiesel, prusis imbah ngitu adalah prusis washing wan drying nang mahasilakan biodiesel.[4]

Hasil panalitian mambuktiakan amun nyamplung nang ada matan 12 pupulasi di Indunisia baisi kira-kira rendemen CCO 37-48,5% (lawan VHP) wan 50-58% (lawan SPE). Gasan mahasilakan salitar CCO, parlu kira-kira 2 kg bigi nyamplung karing. Rendemen RCOO baisi kira-kira 36-48% (VHP) wan 40-53% (SPE) nang rendemen biodiesel-nya antara 17-33% mamakai alat SPE. Prusis maulah CCO jadi biokerosin atawa biodiesel diulah mamakai alat riaktur nang baisi 4 tabung gasan prusis degumming, esterifikasi-tranesterifikasi, washing wan drying.[4]

Tampurung bigi kawa dipakai gasan briket harang nang diulah mamakai alat ‘tanur wan condensator’. Tampurung bigi dikaringakan wan diangin-anginakan, imbah ngitu diulah jadi harang. Harang nang sudah dihancurakan, ditambahi lawan sakul wan rabuk gargaji, imbah ngitu dituang ka lantakan bangaran charcoal press. Asap nang kaluar matan prusis maulah harang ditanai jadi asap cair nang kawa dipakai gasan bahan pangawit, pupuk cair, wan pistisida nang kada babahaya gasan lingkungan.[4]

Hampas matan hasil press bigi kawa dipakai gasan makanan tarnak. Amun dalam prusis maulah biofuel, hampas bigi nyamplung kawa tasisa sakitar 40-42% matan bigi karing nang sudah di-press. Hasil analisis di Laburaturium Biukimia Nutrisi Bagian Nutrisi wan Makanan Tarnak, Pakultas Patarnakan, UGM mambuktiakan amun hampas nyamplung baisi prutiin kasar sakitar 21,67-23,59%. Jadinya, hampas nyamplung ngini putinsial banar gasan dikambangakan jadi makanan tarnak, nang utamanya gasan manggantiakan kunsintrat nang banyak dijual di tuku-tuku makanan tarnak. Hampas bigi nyamplung dijamur sampai karing, dihancurakan, imbah ngitu dicampur bahan-bahan lain wan mamprusisnya lawan prusis paragian sampai jadi makanan langkap (completed feed).[4]

Gatah atawa resin atawa gum adalah sisa rigatan matan prusis degumming (prusis pamisahan gatah wan minyak) nang kawa dipakai gasan ubat-ubatan. Amun kumarin adalah sabuting ilimin matan senyawa phenylpropanoids nang baisi banyak turunan wan jadi bagian parmakulugi nang panting maraga baisi aktipitas pisiulugi nang balainan, nang kaya antikanker, anti-uksidan, anti-paradangan, anti-HIV, anti-koagulan, antibakteri, analgesik wan kakabalan awak. Jadi, resin kumarin ngini kawa marikit di bahan (bigi wan CCO) sabalum bamula prusis degumming. Hasil analisis di Laburaturium Pitukimia, Bagian Biulugi Parmasi, Pakultas Parmasi, UGM mambuktiakan amun kadar kumarin total di bigi nyamplung matan 6 puhun nyamplung di Pulau Jawa ada sakitar 0,261 - 0,412%. Amun kadar kumarin tutal di CCO nang asalnya matan 7 puhun nyamplung di 7 pulau di Indunisia, labih tinggi kadar kumarin tutalnya nang baisi sakitar 0,32 - 1,109% wan 0,229 - 1,330% baturutan gasan CCO nang masih sigar atawa nang sudah disimpan satahun.[4]

Gliserol adalah sisa rigatan matan prusis tranesterifikasi bigi nyamplung. Gliserol ngini kawa dipakai jadi bahan baku maulah sabun nang dicampur lawan bahan lain, nang kaya basa anorganik wan pangharum. Prusis maulah sabun ngini caranya kada ngalih.[4]

Tahapan-tahapan gasan maulah sabun matan minyak bigi nyamplung adalah isulasi minyak bigi nyamplung lawan cara maserasi. Minyak hasil isulasi disintisis jadi sabun mamakai cara saponifikasi lawan basa NaOH, jadi imbah bawujud sabun, lalu dikaraktarisasi sasuai lawan Standar Nasiunal Indunisia (SNI) pasal sabun. Karaktarisasi ngini diantaranya adalah mauji kadar banyu, jumlah asam lamak, jumlah asam lamak bibas wan alkali bibas, uji lamak kada tasabunakan, wan lamak nitral, uji mineral minyak, wan uji aktipitas antibakteri sabun wan minyak ka bakteri staphylococcus aureus.[14]

Jujuhutan[babak | babak asal-mulanya]

  1. ^  Calophyllum inophyllum was first described and published in Species Plantarum 1:513. 1753. GRIN (March 8, 2012). "Calophyllum inophyllum information from NPGS/GRIN". Taxonomy for Plants. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland: USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2011-04-15. Diakses tanggal April 26, 2012. --- 
  2. ^ Noor, Y.R; Khazali, M dan Suryadiputra, I.N.N (1999). Panduan Mengenal Mangrove di Indonesia. Bogor: Wetlands International and Ditjen PHKA. ISBN 979-95899-0-8. 
  3. ^ Heyne, K (1987). Tumbuhan Berguna Indonesia. Diterjemahkan oleh Badan Litbang Kehutanan Jakarta. Jakarta: Yayasan Sarana Wana Jaya. hlm. 1375‐1378. 
  4. ^ a b c d e f g h i j k Leksono, B; Windyarini, E dan Hasnah, T.M (2014). Budidaya Nyamplung (Calophyllum Inophyllum L.) untuk Bioenergi dan Prospek Pemanfaatan Lainnya. Jakarta: IPB Press. 
  5. ^ a b c d Udarno, Laba; Tjahjana, Bambang Eka. Balai Penelitian Tanaman Industri dan Penyegar (2019). "Morfologi dan Budidaya Tanaman Nyamplung (Calophyllum inophyllum LINN)". Tanaman Industri Potensial Penghasil Bioetanol dan Biodiesel. Unit Penerbitan dan Publikasi Balittri. hlm. 59–64. ISBN 978-602-7579-01-9. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2023-03-07. Diakses tanggal 2023-03-07. 
  6. ^ Balai Penelitian dan Pengembangan Kehutanan (2008). Nyamplung (Calophyllum inophyllum L.) Sumber Energi Biofuel Yang Potensial. Jakarta: Departemen Kehutanan. 
  7. ^ Mahfudz (2008). Potensi dan Peluang Nyamplung Sebagai Bahan Baku Biodiesel Di Indonesia. Yogyakarta: Balai Besar Bioteknologi dan Pemuliaan Tanaman Hutan, Departemen Kehutanan. 
  8. ^ a b Leksono, B., Y. Lisnawati, E. Rahman, K.P. Putri (2011). Potensi tegakan dan karakteristik lahan enam populasi nyamplung (Calopyllum inophyllum l.) ras jawa. Prosiding Workshop Sintesa Hasil Penelitian Hutan Tanaman, Bogor 30 Nopember – 1 Desember 2010. Pusat Litbang Peningkatan Produktivitas Hutan Bogor. 
  9. ^ Susanto, D.F; Hakun, W.A; Arief, W; Setiyo, G (September 2017). "Identification of phytochemical compounds in Calophyllum inophyllum leaves". Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine. 7 (9): 773–781. 
  10. ^ Saravanan, P; Jaikumar, K; Sheik, N.M.M dan Anand, D (11th September, 2015). "Phytochemical Analysis of Bioactive Compounds from Calophyllum inophyllum L., Leaf Extract Using GC-MS Analysis" (PDF). International Journal of Pharmacognosy and Phytochemical Research. 7 (5): 956–959. 
  11. ^ Hasibuan, S; Sahirman dan Yudawati, M.A (November 2013). "KARAKTERISTIK FISIKOKIMIA DAN ANTIBAKTERI HASIL PURIFIKASI MINYAK BIJI NYAMPLUNG (Calophyllum inophyllum L.)". Jurnal Agritech: Fakultas Teknologi Pertanian UGM. 33 (30): 311–319. 
  12. ^ Kartika, I.A; Cerny, M; Vandenbossche, V; Rigal, L; Sablayrolles, C; Vialle C; Suparno, O; Ariono, D dan Evon, Ph (1 June 2018). "Direct Calophyllum oil extraction and resin separation with a binary solvent of n-hexane and methanol mixture". Fuel. 221: 159–164. 
  13. ^ Sichaem, J; Santi, T dan Pongpun, S (2018). "Chemical Constituents from the Root Bark of Calophyllum inophyllum". Natural Product Communications. 13 (6): 727 – 729. 
  14. ^ Chasani M., Widyaningsih S., dan Mubarok A (2015). "SINTESIS DAN KARAKTERISASI SABUN NATRIUM DARI MINYAK BIJI NYAMPLUNG (Calophyllum inophyllum L.) SERTA UJI AKTIVITAS ANTIBAKTERI TERHADAP Staphilococus aureus". Jurnal Ilmiah Kimia, Fakultas MIPA, Jurusan Kimia, Universitas Jenderal Soedirman, Purwokerto, Indonesia. 10 (1).