Asam kamal

Tumatan Wikipidia Banjar, kindai pangatahuan
?Asam kamal
Buah asam kamal di rapunnya
Buah asam kamal di rapunnya
Klasifikasi ilmiah
Karajaan: Plantae
Divisi: Magnoliophyta
Kelas: Magnoliopsida
Ordo: Fabales
Famili: Fabaceae
Upafamili: Caesalpinioideae
Bangsa: Detarieae
Genus: Tamarindus
Spesies: T. indica
Nama binomial
Tamarindus indica
L.[1]

Asam kamal (Tamarindus indica) adalah sabuting buah nang baisi rasa masam; salajur jua ngaran rapun nang mahasilakannya nang masih masuk dalam kaluarga Fabaceae (Leguminosae). Tanaman ngini adalah angguta genus Tamarindus.

Ngaran lain asam kamal adalah asam kamal (kamal) asam (Mly.), accem (Md.), asang kamal, asang jawi (banyak bahasa di Sulawesi) wan lainnya.[2] Salaya ngitu ada juwa urang nang manyambatnya sampalok, kalamagi (kada-linkid="82" href="./Filipina" id="mwIQ" rel="mw:WikiLink" title="Filipina">Tagalog), magyee (Burma), ma-kham (Thai), khaam (Laos), khoua me (Kamboja), me, trai me (Vietnam), wan tamarind (Inggris).[3] Buah nang sudah tuha, sudah masak wan dikaringakan biasanya disambat asam kawak.

Asam kamal rancak dipakai sabagai campuran bumbu dalam banyak masakan Indunisia gasan rasa atawa manambahi rasa masam di makanan, misalnya di gangan asam[4] atau bahanu di kuah pempek. Asam jua dipakai gasan jamu tradisiunal nang dijual ulih panjaja jamu bajalan (jamu gendong). Asam kamal sabujurnya tiba matan banua Afrika.

Asal ngaran[babak | babak asal-mulanya]

"Asam" adalah ngaran biasa nang dipakai gasan sabarataan bumbu nang terasa masam di masakan, tamasuk asam kandis wan asam gelugur. Ngaran "asam kamal" dipakai ulih urang Melayu karana dipakai dalam masakan kamal. Tanaman nginih dibawa ulih urang India. Ngaran 'tamarind' wan tamarind baasal matan bahasa Arab tamr الهندي tamrul-hindī. Artinya labih atawa kurang: kurma India.[5][6][7].

Rapun asam

Garambas[babak | babak asal-mulanya]

Buah asam nang jadi asam kamal

Rapun asam bantukannya ganal, salawasan hijau (kada maalami musim baguguran daun), tinggi mahangun 30 m nang diamitir batang di pangkalannya hangun 2 m. Kulimbit batang bakalir habuk kahabuan, kasar wan pacah, bagalumbang lurus. Rapunnyanya labat duwa daun, malibar wan mambulat.[3]

Daun-daun sakali banyak manyirip ganap, panjang 5-13 cm, tasulang sali, lawan daun panumpu nang kaya pita maruncing, habang anum mamutih.  Anak daunnya lunjung manyimpit, 8-16 pasang, asing-asing baukuran 0,5-1 × 1-3,5 cm, higanya rata, pangkalnya singgang wan mambulat, hujungnya mambulat sampai saikit bataluk.[3][8] 

Kambang tasusun dalam tundung ranggang, di katiak daun atawa di hujung cangking hangun 16 cm panjangnya.  Kambang kukupu lawan 4 kalupak wan 5 daun mahkuta, babau harum. Mahkuta kuning putih lawan urat-urat habang mahabuk hangun 1,5 cm.[3] 

Buah nang menggalambung, handak silinder, malangkung atawa lurus, babigi sampai 10 biji, rancak lawan penyempitan maantara dua bigi, kulit buah (eksokarp) mangaras bakalir habuk atawa habu, lawan urat nang mangaras wan linyak kaya banang. Daging buah (mesokarp) putih mahijau rahatan anum, jadi habang mahabuk sampai hirang rahatan masak, manis wan marikit. Bigi habuk mahirang, mancarunung, karas wan pina babantuk buncu ampat.[3]

Wadah tumbuh[babak | babak asal-mulanya]

Aanakan rapun asam

Asam kamal tamasuk tumbuhan trupis. Tibanya dikikirakan matan savana Afrika timur[3] di mana pariannya nang saluh ditamuakan, salah sabutingnya di Sudan. Imbahnya baribu tahun, tanaman ini hudah balalah ka Asia tropis,[3] lawan imbahnya ngitu ka Karibia lawan Amerika Latin. Lamun tanahnya rasuk nangkaya di Indunisia, tanaman ini tumbuh manyaluh di hutan daun dan savana.

Pohon asam kawa tumbuh bagus hangun tingginya kikira 1.000 m (bahanu hangun aja 1.500 m) dpl, di tanah bapasir atawa tanah licak, utamanya di dairah nang musim karingnya jalas wan cukup panjang.[3]

Hasil wan kegunaan[babak | babak asal-mulanya]

Buah[babak | babak asal-mulanya]

Iwak tenggiri masak asam, salah sabuting masakan khas Jawa nang mamakai asam kamal sabagai bumbunya

Daging buah asam kamal tarkanal banar, wan dipakai dalam bamacam bahan masakan atawa bumbu di babagai banua. Buah nang anum baisi rasa nang kaya asam, wan rancak dipakai gasan bumbu gangan asam atawa campuran rujak. Banyu sari asam adalah minuman nang rancak dikinum masyarakat, tautama di pulau Jawa. Buah nang sudah masak kawa disimpan lawas imbah dikupas wan dijamur hangun karing. Asam kawak - kaya nang biasa disambatnya - adalah nang biasa dihandaki antar pulau wan antar nagara. Salain gasan bumbu, gasan mambari rasa asam atawa gasan manghilangkan bau manis iwak, asam kawak biasa dipakai gasan bahan sitrup, lampuk, gula-gula, wan jamu.[3][8] Cara gasan mamakai ngini adalah manjamur daging buah asam kamal nang sudah dibuang matan kulitnya nang sudah bulat-bulat kaya hintalu itik. Salaya ngitu, asam kawak kawa diulah jadi madu asam, nang caranya adalah manjamur asam kawak dalam wadah nang tatutup, sampai takaluar banyu habuk mahirang. Banyu ngini - madu asam - dipakai gasan mananambai muntung malatup.[9]

Thailand jua mahasilakan asam kamal nang manis.[3] Buah ngini tarkanal wan dimakan mantah; jadinya dijual dalam bantuk polong nang kada dikupas.

Biji asam rancak dimakan imbah dirandam wan dijarang, atawa imbah dipanggang.[8] Salain itu, biji asam jua diulah jadi galapung gasan maulah wadai atawa ruti.[3]

Kayu[babak | babak asal-mulanya]

Kayu teras asam kamal bakalir habuk mahabang, barat, karas, padat, tahan lawas wan tikstur halus, jadinya rancak dipakai gasan maulah pakakas, karajinan, ukiran-ukiran wan patung.[2][8] Bagi kakanakan di Jawa Tengah, kayu asam adalah kayu pilihan gasan maulah gasing. Bigi asam jua rancak dipakai dalam badakuan.

Jujuhutan[babak | babak asal-mulanya]

  1. ^ Linne, C. von. 1753. Species plantarum :exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, ... 1: 34. Holmiae : Impensis Laurentii Salvii
  2. ^ a b Heyne, K. 1987. Tumbuhan Berguna Indonesia 2: 903-7. Badan Penelitian dan Pengembangan Kehutanan, Bogor. (Edisi berbahasa Belanda 1916: 232)
  3. ^ a b c d e f g h i j k Coronel, R.E. 1997. Tamarindus indica L. dalam E.W.M. Verheij dan R.E. Coronel. Buah-buahan Yang Dapat Dimakan. Sumberdaya Nabati Asia Tenggara (PROSEA) 2: 385-388. Gramedia, Jakarta
  4. ^ Anonim. "Asam Jawa, Tumbuhan Multifungsi". satuharapan.com (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2021-07-17. 
  5. ^ Oxford English Dictionary: tamarind
  6. ^ Etymology OL: tamarind
  7. ^ Merriam-Webster: tamarind
  8. ^ a b c d van Steenis, C.G.G.J. 1981. Flora, untuk sekolah di Indonesia. PT Pradnya Paramita. Jakarta. Hal. 227
  9. ^ Dalimartha, Setiawan (2006). Atlas Tumbuhan Obat Indonesia. 4. hal.9-13. Jakarta:Puspa Swara. ISBN 979-1133-14-X.

Tautan luar[babak | babak asal-mulanya]