Pamakai:Ezagren/Sisa Banyu Mata Batagar

Tumatan Wikipidia Banjar, kindai pangatahuan

Ulih : Kayla Untara

Karirikan bunyi jangkrik tadangar mambalah malam kadap. Takananya tadangar jua bunyi hadupan hahalulung marista matan jauh. Malam ini ti, ari pinda dingin pada nang masi. Mandirap-dirap hampai ka tulang sulbi. Amun nang kada panahanan, mau mamburinjing bulu awak saikungan atawa mamilih balukup di kaguringan. Tagal, hidin masih haja tumatan hintadi bacungkung di muhara ambin sambil takakananya mambuang habu ruku nang dikapit jarigi tangan subalah kiwa. Amun dilihat sapintas paharatan tahindau cahaya lampu samprung balatat nang kada tapi nyarak, kalihatan banar muha hidin pada tuha banar hudah. Kaning hidin nang hibak garis kariput mananda-akan hudah banyak tamakan masinnya uyah kahidupan. Calung mata wan rambut nang hibak huban, patanda pada hidin ni lawas malihat lawan marasai pahit manis jalan nang sudah hidin lingkangi. Antang sasala baju buruk nang sadikit batahi lalatan nang dipakai hidin, kalihatan awak hidin kurus babahu lumbah mantuk rahat dibawa ngangal bagawi barat. Tagal, samunyaan tu tatutupi wan cahaya sumangat tagas nang mamancar tumatan muha hidin. Ini jua jadi patanda pada hidin ni bahari lagi anum kada urang sambarangan. Pagalangan hidin nang ganal tapi kulitnya hudah kandur, balilit galang bahar, mananda-akan lagi anum hidin ni tamasuk urang nang agau. Kukus ruku masih haja mampaul kada sing pajahan. Mata hidin nang masih mancirat landap nang kaya mata halang, mancarunung, cangang ampah ka batang paring nang ada di halaman pundukan. Angin takana daras malam ini ti. Batang paring baguyangan nang kaya baigal haja lagi karamian. Tadangar bunyi karisikan daunnya amun rahatan ditampur angin. Girip-giripan kunang-kunang tarabangan di tangah kadap nang tabarung cungul, timbul tinggalam. Ada jua bunyi burung buak manyindin lagu sunyi, maulah hidin makin hanyut wan pikiran saurang. Sambil bahahanu takurihing saurangan, tagal takananya ada titik banyu mata hidin. Rupanya ada nang jadi pikiran. Hidin niti bagana saurangan di tangah hutanan jauh pada rumah urang kampung. Bapuluh tahun hudah hidin manyaurangan. “Kada karasaan, sahapa tahunkah hudah diaku niti di sia bagana…?” Hidin batakun wan diri saurang. Diisap hidin pulang ruku sambil mata tatap manarawang ampah ka batang paring nang pinda makin baigal ditampur angin.“Ada juakah nang pinandu wan ingat kanu diaku…”. Gagarunum pulang hidin. Imbah gagarunum nang kaya itu, lanyap pulang pikiran hidin. Banyu batang nang kada jauh pada pahalatan balakang rumah babunyi gagalarak. Manambah asa karasaan banar pada nang sunyi malam ini ti. Rupanya hidin niti kaganangan wayah jaman revolusi. Lagi tangan hidin masih bacakutan dum-duman , rahatan balati masih batajak di pinggang di sasala basal nang balilit. Kaganangan wayah batis bacamuang licak wan tanah luluk pahumaan wayah mambaluk Walanda putih di tangah hujan labat.

Langit kadap banar, salain pada tarang bulan sapanggal jadi palita nang pinda supan batampai. Tumatan pukul sapuluh ti hudah buhannya bajalan matan markas X-18 nang andaknya di Padang Batung. Nang jadi kumandan wayah itu ditunjuk si Lukman. Di hadapan, kalihatan jambatan Luklua. Pindanya parak pukul sawalas malam labih hudah. Kada jauh wan buhannya manyalinap kalihatan Tangsi sardadu Walanda. Angin manyusup ka sasala baju. Dinginnya mancucuk-cucuk hampai ka tulang, tagal biar kaya itu tatap kada barasa marga sumangat nang panas mambara. Imbah sampai di atas jambatan, kada lawas tadangar kalatui'an bunyi sanapang utumatis nang ditimbakakan ka atas. Bunyinya hangkui banar, kadangaran hampai ka Tangsi sardadu Walanda nang kada jauh pada jambatan. Singhaja, buhannya ma'araiakan pada baisian jua sanapang utumatis kanu bubuhan sardadu Walanda. Angin malam ini ti pinda daras pada nang masi, maulah hidin kaganangan paristiwa hidin bahari, dinginnya kurang labih sama, darasnya angin gin pinda mahirip. Tunggal butingan, kisah bahari ma'awang, tagambar di hadapan hidin. Kisah paharatan manggaratak, manakutani buhan Sardadu Walanda tuti nang ma-awang-awang pamulaan. Hidin masih ingat, wayah itu ti tahun ampat puluh dalapan, hari Arba. Kaganangan paristiwa bahari, lihum hidin. Padahal, wayah itu cakada napa-apa, wara manggaratak buhan sardadu Walanda banarai. Maka sakalinya manjing ha pulang. Burung buak makin banyaring manyindin sunyi. Ari makin bakaraut ka tangah malam, hidin masih haja taungut di muka ambin. Kada lawas, malikit pulang ka ruku nang hanyar ha habis. Talu batang ada pang hudah maisap sambil dikawani banyu kupi nang tatinggal saparu di cangkir arma batangkai anggit hidin. Takananya ada nyamuk hinggap, pak! Badarahan babaya ditapak. Kaganangan curatan darah wayah paluru marabit daging kawan bahari. Satutumat manarawang pulang pikiran hidin. Ma-awang-awang pulang kajadian bahari rahatan di Malutu.

***

Wayah itu, takumpulan buhan hidin di Malutu. Nang dipandirakan dimapa ma-alih parhatian buhan pihak Walanda. Kaiya-annya, buhan hidin disuruhakan maharu buhan Walanda di Kandangan. Imbah Isya, tulakan hidin sapakawanan tumat Pagar Haur ampah ka Kandangan, mahantas jalan Jambu. Sawat kukulilik satumat, imbahnya tadapat wadah basimpan nang dikira cantang andaknya, pintang Simpang Lima Kandangan. Hari mamukul sawalas hudah, pas nang kaya wayah hini, wayah hidin taungut di palatar malam ini ti. Karasaan girap angin manggaritiki awak kurus hidin, sama galianannya nang kaya bahari pas mahadang buhan patruli sardadu Walanda nang cagaran lalu. Tabulik pulang paristiwa nang ma-awang di hadapan hidin. Wayah itu ti, pas banar buhan pasukan KNIL kaluaran pada Tangsi handak patruli. Imbah tadundum di Simpang Lima Kandangan, langsung pacah bunyi timbakan. Kalatui-an pulang bunyi paluru nang maluhak tumatan hujung pistul wan sanapang. Limpua pada tangah malam hanyar minda ranai bunyi timbakan. Batinggal pancur darah nang mancurat tumatan awak kawan hidin, si Saberan , nang tambus kana paluru Walanda. Saikung dua ada jua nang luka, tagal masih kawa bauri, batahan pahinakan. Malihat buhan pasukan Walanda lain nang bamula kacangulan tumatan Tangsi, tapaksa-ai buhan hidin mundur. Nyata-ai kalah banyak wan kalah harat sanjata, mun dikarasi bahujung ma-atar nyawa banar haja ngarannya. Awak kakawanan nang limbui bakuah darah dibawa bulik ka Pagar Haur. Si Saberan nang dadanya tambus paluru Walanda, dipatak di pakuburan Alamatan .Imbah kaganangan kawan nang tadahulu mangkat, kilir-kiliran banyu mata hidin di sasala pipi. Asa rakai parasaan amun mangganang nang kakaya itu. Kada lawas ma-awang pulang kisah nang lain. Ada wayahnya hidin takurihing amun ma-awang kajadian nang suah talalui lawan kawan samuak saliur rahatan bajuang bahari. Tagal bahahanu ada jua wayahnya titikan pulang banyu mata hidin amun kisah tawa baganti padih luka, wayah malihat kakawanan nang bakuah darah awak manahani panas wan landapnya paluru timah tantara Walanda nang tambus ka daging. Nang kaya kajadian rahatan di Walangku. Wayah itu rancana handak mambaluk buhan tantara Walanda nang datang tumat Pantai Hambawang. Marga tasalah anggap wan situasi, makanya buhan pasukan pajuang sadikit camuh. Banyak kakawanan hidin nang manating luka, badua nang syuhada ma-atar nyawa. Owengun, pistul, dum-duman wan sanjata lainnya kalatui-an ka ampah tantara Walanda. Ada salah faham, maulah buhan kakawanan hidin nang lain maninggalakan pusisi nang sudah diatur, kaluar pada panyimpanan marga mandangar hibak bunyi sanjata malatui. Imbahnya makin camuh. Sawat talihat saikung kawan nang bangaran Samidrie abut bagumpal, bagudar, bakalahi badudua-an lawan tantara Walanda nang masih hidup. Kada lawas datangan bantuan buhan Walanda tumat Barabai mandua trak. Tadangar bunyi sanapang bren, kalatui-an ampah kanu pasukan hidin, mamaksa mundur. Tapaksa pasukan hidin bukahan, malihat kalah banyak wan marasa sanjata nang ada kada mambada'i malawan buhan Walanda nang taharat baisi sanjata. Sambil bukahan mundur, Walanda tatap mairingi wan hujan paluru. Saikung kawan hidin nang bangaran Andi Tadjang kana timbak di batis. Mancurat darah, mahabang nyarak bacampur likat. Ada kawan nang lain mancuba manggindung Andi Tadjang nang kada kawa bukah lagi, tagal, nang ngaran Andi Tadjang niti awaknya ganal tinggi basar, balalu kada hingkat nang kawan manggindung. Malihat ada kawan nang luka, nang bangaran H. Hasbullah bausaha malindungiakan. Paharatan mandangani manulungi kawan tuti, timah panas ampun Walanda marabit dada hidin. Bungkas! Mamancur habang darah di baju nang hudah basah wan paluh. Sakalinya, paluru Walanda singgah jua di awak Andi Tadjang nang hudah luka hintadi. Tanah licak wan darah. Maka syuhada-lah kawan hidin nang badua tuti maninggal bakti. Bayangan nang manggambarakan wayah jaman revolusi tuti, bagantian cungul di hadapan hidin. Imbah sabuting, kaina baubah pulang ka kisah nang lain. Masih haja pang tagalnya nang tabayang paristiwa-paristiwa rahatan batimbak atawa bajuang malawan Walanda. Asa kaganangan pulang wan kakawalan hidin nang syuhada badahulu mahadap Illahi. Malam makin bakadap, makin ba-ambun. Titikan pulang banyu mata hidin nang makin karuh. Kaya karuhnya pangrasa nang ada di hati hidin.

***

Ditingau hidin jam dinding nang bakait di tawing rumbia pundukan. Kada karasa-an, pukul dua walas liwat hudah. Parak maniga jam hidin taduduk saurangan di watun ambin. Lima bilah labih hudah ruku habis diisap hidin. Putingnya bahamburan di tanah, habunya manyabak, nang kaya manyabaknya rasa sadih nang manyalimputi parasaan hidin. Rumput mulai batanai ambun nang bamula luruh bagimitan. Kada ingat lagi hidin sahapa tahun hudah bagana manyaurangan di tangah hutanan niti. Tuhuk hudah hidin malinjang mambalah hutanan nang labat, hutanan nang masih bujang wan linjangan batis manusia, bagurila wan kakawalan bahari. Imbah hidin dianggap garumbulan ulih pamarintah bahari, balalu kada karuan tampuh basimpan di tangah hutanan. Napang haur disasahi tarus, dibaluk handak ditangkapi. “Bangkui! Bungul banar!!!” Ujar hidin satangah bamamai, manyumpah sasaurangan di sasala bunyi burung buak nang kada sing ampihan manyindin sunyi tumatan hintadi. Garatakan gigi hidin manggarigit. Kira-kira tahun lima puluhan saingat hidin, wayah itu, hidin wan kakawanan purakah lawan kasatuan, maka paharatan masih bacakutan sanjata di tangan. Awak gin kaciuman haja masih bau sandawa. Marganya, kada nangapa-apa. Marga pamarintah wayah itu jua nang maulah ungkara. Marga alasan rasionalisasi maulah buhan hidin wan kakawanan nang sahati lainnya asa tasanda harga diri. Sakit hati, asa kada diharagai titik paluh darah wayah bajuang gasan banua. Asa kada adil wan kaputusan buhan pamarintah nang ma-ada-akan rasionalisasi tantara. Mantang-mantang kada katuju lawan kaputusan pamarintah tuti, buhan hidin balalu dicap garumbulan. Dipadahakan pambaruntak! Itu nang hidin sapakawanan cakada rila hampai ka liang lahat! Hudah awak bakuah wan paluh darah. Batinggal luka nang masih karasa-an padihnya hampai wahini. Babaya sadikit pinda mangulicar marga marasa kada adil, balaluan ha dianggap garumbulan pangacau. Dipadahakan macam-macam ha pulang! Han, kada bungul wan tambuk-tambuknya lah nang kaya nitu! Luka sayatan lading binit tantara Walanda masih kalah padihnya dibanding ucapan nang mambalati parasaan hidin sapakawanan, nang jua dipadahakan pamarintah garumbulan pangacau. Maka nang disuruh manangkapi buhan hidin niti, kada urang ha pulang. Bakas kumandan hidin saurang! Han, dimapa kada sakit hati. Miris banar! Amun nang dikaramputi pamarintah, kisah lakun diampuni wan dibari-i itu ini, janji-janji manis nang asa pahit ti hudahnya. Bilang kada kasandangan lagi. Bapadah handak barunding, babaya imbah kaluar pada hutanan, ditangkap! Muar tu hidin amun nang kaya itu bakalakuan! Kakawanan hidin nang masih sahati, tapancaian ka situ ka mari. Cakada tahu ka mana bukahnya. Hudah matian-ah atawa ditangkap pamarintah, hidin kada tahu lagi jua wahini. Salawas buhan hidin basimpan ka hutan atawa ka gunung, buhan hidin niti padahal kada bakalakuan nang kaya dihabarakan pamarintah wayah itu kanu urang banyak. Paharatan jadi palarian tuti sawat haja hidin malajari kakanakan di gunung mambaca Qur’an. Ba-tabliq, mahutbah di Masigit, malajari masalah agama wan syari’at lawan urang kampung. Tagal ujar pamarintah, dipadahakan katuju marampuk wan jadi maling. Nang padih banar, buhan hidin dipadahakan suah mambunuhi buhan urang kampung jar. Amun wayah Walanda masih ada di banua, urang kampung am nang mambantu-i hidin, sabarataan basumpah, dalas mancurat darah saurang, asal kawa mancabut panyawaan buhan tantara Walanda. Apabila banua kami diundamana, kami riwas wan parang maya! Nangapa maka dipadahakan hakun mamakan daging dingsanak saurang nang satanah sabanua? Haram tahulah darah dingsanak saurang tu! Ibarat ada jua mamati-i buhan urang banua, marga inya jua nang jadi panghianat. Jadi anjing suruhan buhan Walanda. Nang katuju unggut-unggut kanu tantara KNIL kaya burung bilatuk manabuk sarang amun diparintah itu ini. Nang sudah sarbu jadi Walanda hirang. Makanya bahari tu sawat tadangar ada habar urang nang dimati-i hantu jar. Marga matinya kada bakatahuanan siapa nang mariwas atawa mangayau gulunya, timbul tang ada mayatnya ha tabantai di tangah kartak.

***

Malam sasain bakayukut ampah ka dini hari. Hidin masih haja taduduk di watun ambin. Mata hidin nang mancarunung mamancar, manyabak wan banyu mata. Ayuha, Haderi-ai...., ada haja nang ingat wan ikam… Tadangar suara mahalimun babisik mamacah sunyi malam nang makin dingin makin ba-ambun. Asa lacit hati hidin, mambari maras, manyisa-akan banyu mata nang sasain hari sasain batagar.