Rumah Balai Bini
Rumah Balai Bini marupaakan sabuah jenis rumah nang mirip lawan rumah Baanjung, nang mana marupaakan rumah tradisional suku Banjar matan Kalimantan Selatan. Rumah adat Balai Bini ngini rancak didiami wan buhan puteri Sultan atawa warga Sultan matan pihak babinian.[1]
Rumah Balai Bini ngini, baisi awak bangunan induk nang mamakai hatap palindung bangaran Hatap Gajah. Lain pada ngitu sayap bangunan (anjung) mamakai hatap sengkuap/lessenaardak nang disabut Hatap Anjung atawa Pisang Sasikat.
Rumah ngini dipakai sabagai sabuah di antara tampat parsembunyian pamuda pajuan Badan Pamberontakan Rakyat Kalimantan (BPRK) di Banjarmasin nang manantang kambalinya Balanda nang handak bakuasa pulang di Kalimantan Selatan. Pas era ngitu, rumah Balai Bini ditempati putera H Sanudin, yaitu H Anang Syakrani nang jua bagawi sabagai padagang. Tadapat rantetan paristiwa nang jadi latar balakang, sahingga rumah ngini kamudian dijadikan sabagai bagian tampat parsembunyian para pajuan Banua.[2]
Tipe
[babak | babak asal-mulanya]Tipe 1 (Syamsiar Seman)
Ujar Tim Musakala Depdikbud Kalsel nang suah maadakaan panalitian manganai Rumah Balai Bini ngini manyataakan bahwa:
- Hatap mamakai hatap jurai (palindung)
- Hatap sindang langit (sengkuap) di kadua anjung
- Pamedangan disambung wan hatap pisang sasikat (sengkuap)
- Pamedangan ditutup wan Kandang Rasi
- Paluaran mamakai tataban[3]
Jadi kawa diambil kasimpulan ciri-cirinya:
- Rumah adat Balai Bini baisi ciri khas konstruksi segi ampat nang panjang matan muka ka balakang. Bagian mukanya ditutupi lawan atap khas Banjar nang disambat Atap Gajah, nang manutupi ruang Surambi Pamedangan hingga ruang-ruang balakang. Maka, bangunan pokok ngini disambat Rumah Gajah.
- Rumah Gajah nang asalnya segi ampat panjang, kini dibuat tambahan ruangan di samping kiri atawa kanan, sacara simetris. Ruangan tambahan ngini disebut anjung, ditutupi lawan atap sengkuap Pisang Sasikat. Ngini nang jadi ciri khas Rumah Balai Bini. Salanjutnya, di balakang anjung, dibuat tambahan lagi lawan atap jurai luar, jadi Anjung Jurai Kanan dan Anjung Jurai Kiwa.
- Pakambangan Rumah Balai Bini jadi lebih langkap lawan tambahan atap sengkuap Sindang Langit di bagian muka, nang dilengkapi lawan Jurai Luar nang melebar ka samping kanan dan kiri bangunan. Tambahan ngini jadi satu lawan atap anjung kanan dan kiri, ditambah lawan tiang-tiang emper nang makin kokoh.
- Ruangan-ruangan dalam Rumah Balai Bini berderet matan muka ka balakang: Dimulai lawan Surambi Muka, yaitu emper muka rumah nang dilengkapi lawan tangga berjenjang. Dilanjutkan lawan Surambi Sambutan, yaitu teras tabuka nang dikelilingi railings. Kemudian ada Pamedangan, yaitu ruang setengah tabuka nang jadi tempat penerimaan tamu. Paluaran atau Ruang Tamu jadi pusat kegiatan keluarga, diapit oleh Anjung Kanan dan Anjung Kiwa. Terakhir, ada Padapuran atau ruang Pantry gasan menyimpan makanan dan minuman.
- Di Surambi Sambutan, ada 4 pilar nang menopang atap emper muka, nang dilapisi lawan atap sengkuap Sindang Langit. Pilar ngini bisa jua diganti lawan konsol, gasan memberi kesan nang lebih kokoh.
- Di bagian muka rumah, ada satu pintu masuk utama nang disebut Lawang Hadapan. Di samping kiri dan kanan pintu masuk ngini, tacatat jendela gasan memberi cahaya dan udara segar.
- Surambi Pamedangan, yaitu teras rumah, dilindungi lawan pagar Kandang Rasi nang indah dan kokoh.
- Bagian sayap rumah, yaitu anjung, dilapisi lawan atap sengkuap nang mirip lawan atap rumah Bubungan Tinggi, nang dikenal lawan atap pisang sasikatnya.
- Ada kalanya, pilar panjangga emper muka nang tadiri matan 4 buah diganti lawan model konsol, gasan memberi kesan nang lebih elegan dan modern.
- Bagian atas teras (Surambi Pamedangan) kadang-kadang mamakai bentuk lingkungan (gerbang).
- Kadang-kadang tacatat 3 (tiga) buah lawang masuk karana 2 (dua) buah jendela diganti jadi lawang jua.
- Kadang-kadang, Surambi Sambutan (teras emper) jua mamakai pagar Kandang Rasi.[3]
Tipe 2
Dari literatur didapat katerangan rumah adat Balai Bini babuat atap kaya joglo lawan tambahan atap sindang langit gasan atap surambinya.
Kalu diperhatikan, Balai Bini Tipe 2 ko merupakan pangambangan Balai Bini Tipe 1 di mana tajadi paluasan dinding matan anjung ka arah muka, sadangkan Surambi Pamedangan tambah melebar ka kiri dan kanan hingga membentuk bangunan babuat atap limas (bahasa Jawa: limasan lawakan).
Ciri-cirinya:
- Atap bangunan mamakai atap parisai/atap limas nang manyerupai joglo dalam posisi mambujur nang manutupi mulai Surambi Pamedangan sampai ka balakang.
- Tadapat 6 buah pilar nang manyangga karbil (emper muka) nang mamakai atap sengkuap (atap sindang langit) di surambi sambutan.
- Di Tawing Hadapan (dinding muka) tadapat 1 Lawang Hadapan (lawang masuk), di antara lawang masuk tadapat jendela di sabalah kanan dan kiri.
- Surambi Pamedangan (teras) mamakai pagar Kandang Rasi.
- Paluasan dinding anjung ka arah muka Surambi Pamedangan hingga membentuk bangunan babuat atap joglo/limas (bahasa Jawa: limasan lawakan).[3]
Contoh Bangunan Balai Bini Tipe 2 nang modern adalah 'Gedung Wanita' di Jl. Hasan Basry, kawasan Kayutangi, Banjarmasin.
Jujuhutan
[babak | babak asal-mulanya]- ^ "Rumah Adat Balai Bini, Pesona Rumah Raja Untuk Sang Puteri". Destinasi Travel Indonesia (dalam bahasa Indonesia). 2021-06-03. Diakses tanggal 2025-03-08.
- ^ klikkalsel.com (2022-09-26). "Kisah Rumah Balai Bini di Pengambangan Hingga Menjadi Tempat Persembunyian Pejuang Banua". Klikkalsel.com (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2025-03-08.
- ^ a b c Nashrullah, Miqdad Aufa (2025-02-03). "Rumah Adat Balai Bini: Sejarah, Fungsi, Ciri-ciri dan Keunikannya". Rumah Adat Indonesia (dalam bahasa Indonesia). Diakses tanggal 2025-03-08.