Darma Kasuma: Pabidaan ralatan

Tumatan Wikipidia Banjar, kindai pangatahuan
Konten dihapus Konten ditambahkan
Alamnirvana (pandir | sumbangan)
Tag: Babakan HP Babakan wéb HP
Alamnirvana (pandir | sumbangan)
Tag: Babakan HP Babakan wéb HP
Baris 130: Baris 130:
Pada suatu hari parak waktu baahirnya masa pambuangan, Yudistira dan kaampat ikung adingnya manulungi saikung urang [[berahmana]] nang kahilangan pakakas upacaranya lantaran tasangkut tanduk saikung [[payaw]] liar. Wayah manyasahi payaw itu, kalima [[Pandawa]] marasa haus. Yudistira balalu manyuruh [[Sadewa]] mancari banyu nginum. Lantaran lawas kada babulik, [[Nakula]] disuruh manunti'i, imbah itu [[Arjuna]], lalu ahirnya [[Bima (tokoh Mahabharata)|Bima]] manunti'i jua. Yudistira sasain marasa mawah lantaran kaampat ikung adingnya kada ada nang babuliknya.
Pada suatu hari parak waktu baahirnya masa pambuangan, Yudistira dan kaampat ikung adingnya manulungi saikung urang [[berahmana]] nang kahilangan pakakas upacaranya lantaran tasangkut tanduk saikung [[payaw]] liar. Wayah manyasahi payaw itu, kalima [[Pandawa]] marasa haus. Yudistira balalu manyuruh [[Sadewa]] mancari banyu nginum. Lantaran lawas kada babulik, [[Nakula]] disuruh manunti'i, imbah itu [[Arjuna]], lalu ahirnya [[Bima (tokoh Mahabharata)|Bima]] manunti'i jua. Yudistira sasain marasa mawah lantaran kaampat ikung adingnya kada ada nang babuliknya.


Yudistira batulak manunti Pandawa dan manamuni buhannya sudah mati tajangak di tabing sabuah [[baruh]]. Ada saikung burung putih/bangau (''baka'') nang mangaku sebagai nang ampunnya baruh itu. Inya bapadah bahuwa kaampat Pandawa mati karacunan banyu baruhnya marga buhannya indah manjawab tatakunan ulihnya. Sambil manahan haus, Yudistira manyilahkan sang burung putih batakun. Sang bangau balalu baubah ujut manjadi [[Yaksa]]. Tunggal butingan tatakunan tu tih kawa inya jawab. Inilah sebagian tatakunan nang disurung Yaksa lawan Yudistira:
Yudistira batulak manunti Pandawa dan manamuni buhannya sudah mati tajangak di tabing sabuah [[baruh]]. Ada saikung burung putih/bangau (''baka'') nang mangaku sebagai nang ampunnya baruh itu. Inya bapadah bahuwa kaampat Pandawa mati karacunan banyu baruhnya marga buhannya indah manjawab tatakunan ulihnya. Sambil manahan haus, Yudistira manyilahakan sang burung putih batakun. Sang bangau balalu baubah ujut manjadi [[Yaksa]]. Tunggal butingan tatakunan tadih kawa inya jawab. Ini pang sapalih tatakunan nang disurung Yaksa lawan Yudistira:


<blockquote>
<blockquote>

Ralatan matan 17 Siptimbir 2019 20.29

Barakas:Yudistira-kl.jpg
Darma Kasuma (Yudistira) dalam ujut wayang Jawa, amunnya wayang Banjar tahalus lagi awaknya sama nangkaya wayang Bali.
Patung Darma Kasuma (Yudistira) di Birla mandir.

Perabu Darma Kasuma Sami Aji atawa Yudistira alias Dharmawangsa[1][2][3][4], adalah salah sa'ikung tokoh protagonis dalam wiracarita Mahabharata. Sidin marupakan sa'urang raja nang mamarintah karajaan Kuru, nang pusat pamarintahannya di Hastinapura. Sidin merupakan dangsanak nang panuhanya di antara Pandawa Lima, atawa para putra Pandu. Dalam teradisi pawayangan, Yudistira dibari galar perabu wan baisi julukan Puntadewa, amunnya karajaannya disambat bangaran Kerajaan Amarta.

Etimologi

Ngaran Yudistira dalam bahasa Sanskerta bamakna "taguh atawa harat dalam paprangan". Dalam kitab Mahabharata, Sidin jua disambat pakai ngaran Bharata[5] (katurunan Maharaja Bharata) dan Ajatasatru[6] Sidin jua dipinanduwi disambat urang bangaran Dharmaraja, nang bamakna "raja Dharma", lantaran Sidin karap bausaha manajak-cagat'akan dharma sapanjang hidup Sidin.

Babarapa buting galaran lain nang ampunnya Yudhisthira adalah Kururaja (कुरुराज, "pemuka bangsa Kuru"), Kurunandana (कुरुनन्दन, "kasayangan Dinasti Kuru"), Kurupati (कुरुपति, "raja Dinasti Kuru"), Pandawa (पान्दव, "putra Pandu"), Parta (पार्थ, "putra Prita atawa Kunti").


Babarapa buting di antara ngaran-ngaran nang disambat di atas tadih sama jua dipakai ulih tokoh-tokoh Dinasti Kuru nang lainnya, misalnya Arjuna, Bisma, lawan Duryodana.

Salain ngaran-ngaran di atas tadih, dalam versi pawayangan Jawa magun tadapat jua babarapa buting ngaran atawa galaran nang lain lagi gasan Yudistira, misalnya: Puntadewa ("darajat kaluhurannya sapantaran para dewa"), Yudistira ("pintar mamrangi napsu paribadi"), Gunatalikrama ("pintar batutur bahasa"), Sami Aji ("mahormati urang lain nangkaya dirinya sawrang").

Kelahiran

Yudistira adalah anak panjulaknya ulih pasangan laki bini Pandu lawan Kunti, raja wan ratu bubuhan Dinasti Kuru, nang pusat pamarintahannya baandak di Hastinapura. Kitab Mahabharata bab panambaiyan (Adiparwa) mangisahakan tentang kutukan nang dialami Pandu limbah di inya mambunuh berahmana nang bangaran Resi Kindama sacara kada singhaja. Berahmana nang itu takana panah Pandu kutika inya lawan nang bininya parahatan basakian dalam ujut sapasang payau. Parak sudah ajalnya datang, Resi Kindama sawat mangutuk Pandu bahuwa kaina inya pacang mati jua kutika basakian lawan bininya. Dalam pangrasa liwar manyasal, si Pandu tulak maninggalakan tahta nagri Hastinapura dan bamula hidup sabagai saikung partapa di hutan gasan mangurangi hawa napsu. Kadua ikung bininya, yaitu Kunti lawan Madri tatap satia maumpati di inya. Marasa sudah lawas kada baisi katurunan, balalu si Pandu baucap inya baniyat bahandak baisi anak. Kunti nang manguasai mantra Adityahredaya sigra maujutakan kahandak nang lakinya. Mantera nang itu adalah ilmu mangiau dewa gasan mandapatakan anak. Maka manggunaakan mantera nang itu, Kunti bahasil mandatangakan Dewa Dharma dan mandapatakan anak nugraha dewa tagal kada malalui hubungan basakian. Anak panambaiyan nang itu dibari ngaran Yudistira. Maka damiya, Yudistira manjadi anak nang panuhanya Pandu, sabagai hasil pambarian Dharma, yaitu dewa kaadilan dan kebijaksanaan.

Tagal kisah dalam pawayangan Jawa balain sadikit. Menurut versi ini, Puntadewa merupakan anak kandung Pandu nang lahir di istana Hastinapura. Kadatangan Bhatara Dharma hinggan sahibar menulungi kalahiran Puntadewa dan mambari rastu lawan di inya. Barakat bantuan dewa nang itu, Puntadewa lahir malalui ubun-ubun Kunti. Dalam pawayangan Jawa, ngaran Puntadewa tarancak dipakai, lamun ngaran Yudistira hanyar digunaakan limbah inya sudah baumur tuha dan manjadi raja. Versi ini malukisakan Puntadewa sabagai saikung manusia badarah putih, nang marupaakan kiasan bahuwa inya adalah urang nang bahati suci wan tatap bujur harus.

Masa a'anuman wan pandidikan

Yudistira lawan ampat ikung adingnya, yaitu Bima (Bimasena), Arjuna, Nakula, dan Sadewa babulik ka Hastinapura imbah abahnya, (Pandu) sumalah. Di waktu itu, Hastinapura dipimpin oleh Dretarastra, kaka Pandu nang picak matanya.[7] Kelima ikung putra Pandu—nang disambat Pandawa Lima—maulah sapupunya, yaitu para putra Dretarastra (saratus ikung Kurawa nang dipimpin Duryodana) marasa bahiri. Bisma (tatuha Dinasti Kuru) wan Widura (pardana mantri) labih katuju lawan Yudistira pada putra Dretarastra, maka damintu Duryodana marasa huas-huas kabila kaina dudi Yudistira bahasil dijanang jadi Pangeran Ratu (putra mahkota). Duryodana bausaha menyingkirakan kalima ikung Pandawa, terutama Bima nang dianggap paling kuat. Di lain pihak, Yudistira sudah rancak manyabarakan Bima supaya kada mambalas kalakuan para Kurawa.

Pandawa Lima wan Kurawa imbahitu sasamaan baimbay balajaran ilmu agama, hukum, wan tata nagara lawan Resi Krepa. Dalam pendidikan nangitu, Yudistira cangul jadi murid nang pamintarnya. Krepa mandukung banar kabila kaina dudi tahta Hastinapura dijulung lawan Pandawa panuhanya nangitu. Limbah itu, Pandawa dan Korawa baguru ilmu prang lawan Resi Drona. Dalam pendidikan nang kadua ini, Arjuna cangul jadi murid nang paling pintar, terutama dalam ilmu mamanah. Pahadangan itu, Yudistira sawrang labih apilan dalam mamakai gagaman tumbak.

Panyalukutan Laksagraha

Salawas Pandu hidup di hutan sampai ahirnya sumalah, tahta Hastinapura pahadangan dipingkut ulih kakanya, yaitu Dretarastra, abah ulih para Kurawa. Kutika Yudistira bamula umur mulai tuha, sudah wayahnya ulih Dretarastra gasan manyarahakan tahta lawan Yudhisthira, selaku anak panjulaknya Pandu lawan jua pangeran panuhanya bubuhan Dinasti Kuru. Pahadangan itu, Duryodana liwar bausaha kuat marabut tahta dan menyingkirakan Pandawa Lima. Lawan bantuan Sangkuni (paman subalah pihak umanya), Duryodana bapura-pura manjamu kalima ikung sapupunya nang datang baelang dalam sabuah gadung di Waranawata. Gadung nangitu diulah tumat bahan nang gampang gusang, dan oleh arsiteknya (Purocana) disambat Laksagraha, artinya "Rumah Lilin". Kutika malam, bubuhan Kurawa manyalukut gadung wadah bubuhan Pandawa lawan Kunti, umanya, di situ jua pang wadah paguringan. Tagal, Yudistira sudah basiap diri lantaran rancana pambunuhan itu sudah tadangar ulih pamannya, yaitu Widura ading Surgi Pandu. Akibatnya, kalima ikung Pandawa wan Kunti bahasil taluput matan maut. Pandawa Lima dan Kunti limbah kajadian itu rancak mandapati bamacam-macam pangalaman nang ngalih-ngalih.

Parnikahan

Imbah salamat tumatan konspirasi pambunuhan ulih Duryodana dan Sangkuni, bubuhan Pandawa dan Kunti tulak maantas kuta Ekachakra, lalu badiam pahadangan di kerajaan Panchala. Arjuna bahasil manang sayembara di karajaan nang itu dan kulihan saikung puteri bungas langkar nang bangaran Dropadi. Tanpa singhaja Kunti memerintahkan supaya Dropadi dibagi lima. Akibatnya, Dropadi pun menjadi bini kelima ikung Pandawa. Tumat parkawinan lawan Yudistira, Dropadi melahirakan Pratiwindya.[8] Istri keduanya bangaran Dewika, anak Gowasana tumat suku Saibya, dan baisi putra bangaran Yodeya.[9]

Versi Jawa manyambat Dropadi pakai ngaran "Drupadi". Menurut pewayangan Jawa, limbah memenangkan sayembara, Arjuna menyerahakan putri itu kepada Puntadewa selaku kaka nang panuhanya. Mula-mula Puntadewa kada hakun, tagal imbah digasak ulih nang uma wan kaampat ikung adingnya, ahirnya di inya hakunai manikahi Drupadi. Tumat parkawinan itu lahir saikung putra bangaran Pancawala. Jadi, manurut versi asli, tokoh Dropadi manikah lawan kalima ikung Pandawa, tapi manurut versi Jawa, inya manikah lawan Yudistira saikung urang haja.

Raja Indraprastha

Imbah tuntung nikah lawan Dropadi, bubuhan Pandawa babulik pulang ka Hastinapura dan baulih sambutan luar biasa, kacawali tumat pihak subalah Duryodana. Parsaingan antara Pandawa lawan Kurawa atas tahta Hastinapura tajadi pulang. Bubuhan tatuhanya ahirnya bapakat handak mambari'i Pandawa sapalih wilayah karajaan nangitu. Kurawa mandapat bagian istana Hastinapura, lalu Pandawa mandapat hutan Kandawaprastha gasan wadah manajak keraton puga. Walau banua nangitu liwar gersang lawan bahantu, tagal bubuhan Pandawa hakun nai manarima wilayah nangitu. Selain wilayahnya nang luasnya parak satangah wilayah karajaan Kuru, Kandawaprastha jua marupakan bakas indung banua karajaan Kuru nang lawas bahari, subalum di Hastinapura. Bubuhan Pandawa ditulung sapupu buhannya, yaitu Kresna wan Baladewa, dan bahasil mambuka Kandawaprastha manjadi parmukiman puga. Bubuhan Pandawa jua kulihan patulung ulih Wiswakarma, yaitu ahli bangunan tumatan kahyangan, dan jua patulung ulih Anggaraparna tumatan bangsa Gandharwa. Maka damintu taciptalah sabuah keraton harat wan bungas bangaran Indraprastha (dalam pawayangan Banjar disambat istana Karangpaci= istana kristal/beling/pepaci), nang bamakna "kuta Dewa Indra".

Pamarintahan Yudistira versi pawayangan Jawa

Pambangunan karajaan Amarta (Martapura)

Dalam versi pawayangan Jawa, ngaran Indraprastha (istana Karangpaci) talabih dipinanduwi lawan sambatan lainnya karajaan Amarta (Martapura). Ujah versi nangini, hutan nang dibuka bubuhan Pandawa kada bangaran Kandawaprastha, tapi bangaran Wanamarta.

Versi Jawa mangisahakan, imbah sayembara Dropadi, bubuhan Pandawa kada babulik ka Hastinapura tapi batulak manuju karajaan Wirata, wadah kukulaan buhannya nang bangaran Perabu Matsyapati bakuasa. Matsyapati nang basimpati lawan pangalaman Pandawa manyaranakan supaya bubuhan pandawa mambuka kawasan hutan balukar nang kada batuan bangaran Wanamarta manjadi sabuah karajaan puga. Hutan Wanamarta diganayi ulih bamacam-macam urang halus nang dipimpin ulih lima badangsanak, bangaran Yudistira, Danduncana, Suparta, Sapujagad, dan Sapulebu. Pakarjaan Pandawa Lima sawayah mambuka hutan nangitu mandapati banyak rintangan. Ahirnya imbah tuhuk manyurung pander lawan urang halus, bubuhan urang halus hakun marila'akan Wanamarta lawan bubuhan Pandawa Lima.

Yudistira imbahitu mamindahakan istana Amarta (Martapura) tumat alam jin ka alam nyata gasan diganayi bubuhan Pandawa. Imbah itu, inya wan kaampat ikung adingnya bahilang. Sabuting versi manyambat kalimanya asing-asingnya manyatu ka dalam diri lima Pandawa. Puntadewa imbahitu menjadi Raja Amarta limbah tuhuk digasak wan dipaksa oleh kaampat ikung adingnya. Gasan mangganang dan mahormati raja jin nang sudah mambari'i istana, Puntadewa pun mamakai galar Perabu Yudistira.

Anugerah Ketentraman Ruhuy Rahayu

Imbah manjadi Raja Amarta, Puntadewa bausaha kuat mamakmurakan nagaranya. Konon tadangar habar barita bahuwa barang siapa nang kawa manikahi puteri Karajaan Slagahima nang bangaran Dewi Kuntulwinanten, maka nagri banua wadah inya bagana pacangan manjadi makmur dan sejahtera ruhuy rahayu. Puntadewa sawrang sudah mamutusakan handak baisi bini saikung haja. Tagal lantaran Dropadi mengijinakan haja di inya manikah pulang cagar kamakmuran nagara, maka damintu inya pun batulak manuju Karajaan Slagahima. Di istana Slagahima sudah takumpulan sekian banyak raja wan pangeran nang datang bapara gasan Kuntulwinanten. Tagal sang puteri hanya sudi manikah lawan saikung urang nang bahati suci haja, dan diinya sudah manamuni kriteria itu dalam diri Puntadewa. Imbahitu Kuntulwinanten situ saini musnah dan manyatu ka dalam diri Puntadewa. Sabujurnya Kuntulwinanten lain manusia asli, tapi ujut panjelmaan nugraha dewata gasan sa urang raja adil nang hanya mamikirakan kasajahteraan nagaranya. Sedangkan anak raja Slagahima nang asli bangaran Tambakganggeng. Dudinya kaina inya mengawula lawan Puntadewa dan diangkat sabagai patih di karajaan Amarta.

Aruh Upacara Rajasuya

Kitab Mahabharata bagian kadua atawa Sabhaparwa mangisahakan niat Yudistira handak manggawi aruh upacara Rajasuya gasan mambagiakan dharma dan manyingkirakan raja-raja angkara murka. Bima, Arjuna, Nakula, dan Sadewa mamimpin tentara masing-masing ka ampat buncu Bharatawarsha (India Kuno) gasan mangumpulakan upati cagar manggawi aruh upacara agung nangitu. Di waktu nang taimbay, saikung raja angkara murka ada jua maadakan upacara mangorbanakan saratus ikung raja. Raja nangitu bangaran Jarasanda tumat karajaan Magadha. Yudistira mangirim Bima wan Arjuna lawan umpat jua Kresna sabagai panasihat gasan menumpas Jarasanda. Ahirnya, melalui sebuah pertandingan nang rami, Bima bahasil mambunuh Jarasanda.

Imbah langkap samunyaan parsaratan, lalu Yudistira manggawi aruh upacara Rajasuya nang dihadiri banyak bubuhan raja wan pandita. Wayah itu, Yudistira dijanang jadi Maharajadhiraja. Tang cangul saikung urang sakutu Jarasanda bangaran Sisupala nang mahina Kresna di hadapan urang banyak. Imbah limpat panghinaan ka-100, Krishna ahirnya manatak kapala Sisupala di hadapan urang banyak.

Pamainan dadu buyang

Lukisan tumat Punjab, diulah sekitar abad ke-18, menggambarakan suasana aula pamainan dadu antara Pandawa dan Kurawa. Talihat dalam gambar, Dropadi nang handak ditilanjangi ulih Dursasana. Di subalah kiwa bawah, talihat kalima ikung Pandawa rahatan ranai garutuk manarima kakalahannya.

Kutika manjadi tamu dalam acara aruh Rajasuya, Duryodana liwar kagum sakaligus bahiri malihat kabungasan istana Indraprastha. Tang timbul niatnya handak marabut karajaan itu, apalagi pas inya tasinggung ulih ucapan Dropadi dalam sabuah partamuan. Sangkuni manggani'i niat Duryodhana mamanpaatakan rasa katujunya Yudistira lawan pamainan dadu. Yudistira dasar saorang ahli agama, tagal di sisi lain inya liwar katuju pamainan tu tih. Undangan Duryodana ditarimanya apik-apik. Pamainan dadu antara Pandawa malawan Kurawa diadaakan di istana Hastinapura. Tumat bamula Yudistira bataruh halus-halusan haja. Tagal samunyaannya kalah ka tangan Duryodana barakat kapintaran Sangkuni dalam manimbay dadu.

Hasutan Sangkuni maulah Yudistira nekad bataruhan samunyaan hartanya, bahkan Indraprastha. Ahirnya, nagri nang dibangun bauyuh-uyuhan itu gin kalah jua ka tangan lawan. Yudistira nang sudah kadap panjanak hakun jua bataruhan kaampat ikung adingnya sacara titir baurutan. Kaampatnya gin kalah pulang ka tangan Duryodana saikung saikung, bahkan ahirnya Yudistira sawrang. Duryodana tatap mamaksa Yudistira nang sudah kahilangan kamardikaannya manarusakan pamainan, sampai inya jadi hakun bataruhan Dropadi jua. Akibatnya, Dropadi gin taumpat banasib sama.

Sisigan Dropadi sawayah dibari supan di hadapan urang banyak tang tadangar ulih Gandari, uma bubuhan Kurawa. Inya manyuruh supaya Duryodana maampihi pamainan dan mambulikakan samunyaan ka lawan Pandawa. Pangrasa barat hati, Duryodhana tapaksa mematuhi parintah umanya itu. Duryodana nang kacewa manantang pulang Yudistira beberapa waktu imbah dudinya. Pas ini taruhannya diganti. Barang siapa nang kalah harus manjulung nagara lawan saisinya, dan menjalani hidup di hutan salawas 12 tahun lawan jua harus manyamar salawas satahunan di dalam sabuah kerajaan. Kabila panyamaran tu tih taugai, maka wajib maulangi pulang pambuangan salawas 12 tahun dan manyamar satahun, nangkaya itu pang satarusnya. Ahirnya barakat kaculasan Sangkuni, pihak Pandawa maalami lagi kakalahan nang kadua kalinya. Tumat wayah itu lima Pandawa dan Dropadi menjalani masa pambuangan buhannya di hutan.

Kahidupan dalam Pambuangan

Kahidupan para Pandawa dan Dropadi dalam menjalani masa pambuangan salawas 12 tahun di hutan dikisahakan dalam jilid katiga kitab Mahabharata nang disambat Wanaparwa. Yudistira nang marasa paling batanggung jawab atas apa nang menimpa kuluwarga dan nagaranya bausaha tatap tabah dalam manjalani hukuman. Inya rancak bahualan lawan Bima nang kapingin babulik ka Hastinapura handak menumpas para Kurawa. Maski damiya, Bima tatap ma'asi lawan parintah Yudistira supaya manjalani hukuman sasuai parjanjian.

Suatu kutika para Kurawa datang ka dalam hutan cagar bapesta handak manyiksa parasaan para Pandawa. Tapi, bubuhannya malahan bahual lawan kaum Gandharwa nang dipimpin Citrasena. Dalam peristiwa itu Duryodana tatangkap ulih Citrasena. Akan tetapi, Yudistira mengirim Bima dan Arjuna cagar menolong Duryodana. Inya maancam handak tulak sawrang kabila kadua adingnya itu indah tulak. Ahirnya kadua Pandawa itu bahasil mambibaskan Duryodana. Niat Duryodana datang ka hutan cagaran manyiksa parasaan para Pandawa malah baahir mambari rasa supan luar biasa nang inya rasaakan.

Peristiwa lain nang tajadi adalah panculikan Dropadi oleh Jayadrata, ading ipar Duryodana. Bima dan Arjuna bahasil menangkap Jayadrata dan parak sudah handak membunuhnya. Yudistira cangul dan memaapakan raja karajaan Sindu itu.

Paristiwa baruh baracun

Pada suatu hari parak waktu baahirnya masa pambuangan, Yudistira dan kaampat ikung adingnya manulungi saikung urang berahmana nang kahilangan pakakas upacaranya lantaran tasangkut tanduk saikung payaw liar. Wayah manyasahi payaw itu, kalima Pandawa marasa haus. Yudistira balalu manyuruh Sadewa mancari banyu nginum. Lantaran lawas kada babulik, Nakula disuruh manunti'i, imbah itu Arjuna, lalu ahirnya Bima manunti'i jua. Yudistira sasain marasa mawah lantaran kaampat ikung adingnya kada ada nang babuliknya.

Yudistira batulak manunti Pandawa dan manamuni buhannya sudah mati tajangak di tabing sabuah baruh. Ada saikung burung putih/bangau (baka) nang mangaku sebagai nang ampunnya baruh itu. Inya bapadah bahuwa kaampat Pandawa mati karacunan banyu baruhnya marga buhannya indah manjawab tatakunan ulihnya. Sambil manahan haus, Yudistira manyilahakan sang burung putih batakun. Sang bangau balalu baubah ujut manjadi Yaksa. Tunggal butingan tatakunan tadih kawa inya jawab. Ini pang sapalih tatakunan nang disurung Yaksa lawan Yudistira:

Yaksa: Apa nang labih barat daripada Bumi, labih luhur daripada langit, labih laju daripada angin dan labih bajumbelah banyak daripada tuyukan jerami?

Yudhishthira: Sang Uma labih barat daripada Bumi, Sang Abah labih luhur daripada langit, Pikiran labih laju daripada angin dan rasa mawah kita labih bajumbelah banyak daripada tuyukan jerami.

Yaksa: Siapakah kawal ulih saorang musafir? Siapakah kawal dari seorang pesakitan dan seorang sekarat?

Yudhishthira: Kawal dari seorang musafir adalah pendampingnya. Tabib adalah kawan seorang nang garing dan kawan seorang sekarat adalah amal.

Yaksa: Hal apakah nang jaka ditinggalakan maulah seseorang dicintai, bahagia dan sugih?

Yudhishthira: Pangrasa koyo, lamun ditinggalkan maulah seseorang dicintai. Hasrat, lamun ditinggalkan maulah seseorang sugih dan kuluh/keserakahan, lamun ditinggalakan maulah sasaorang bahagia.

Yaksa: Musuh apakah nang kada talihat? Penyakit apa nang kada kawa diwigasakan? Manusia macam apa nang mulia dan hina?

Yudhishthira: Sarik adalah musuh nang kada talihat. Ketidakpuasan adalah penyakit nang kada kawa diwigasakan. Manusia mulia adalah nang maharapakan kebaikan gasan samunyaan mahluk dan Manusia hina adalah nang kada mangatahuani pengampunan.

Yaksa: Siapakah nang bujur-bujur babahagia? Apakah keajaiban pangganalnya? Apa jalannya? Dan apa habar baritanya?

Yudhishthira: Seorang nang kada baisi hutang adalah bujur-bujur babahagia. Hari sasain hari kada tahitung urang nang mati. Tagal nang masih hidup baharap cagar kawa hidup salawasnya. Ya Tuhan, kaajaiban apa nang labih ganal? Parbedaan pendapat membawa pada kesimpulan nang kada pasti, Antara Śruti saling babeda sabuting lawan nang lain, bahkan kada ada saikung urang Resi nang pamikirannya kawa ditarima ulih sabarataan urang. Kabujuran Dharma wan tugas, tasambunyi dalam guha-guha hati kita. Marga itu kesendirian adalah jalan dimana tadapat nang ganal dan halus. Dunia nang dihibaki kabungulan ini nangkaya sabuah rinjing. Matahari adalah apinya, hari wan malam adalah bahan bakarnya. Bulan-bulan wan musim-musim merupakan sanduk kayunya. Waktu adalah Koki nang bamasak semua makhluk dalam rinjing itu (lawan bamacam bantuan nangkaya itu). Inilah habar baritanya.

Akhirnya, Yaksa pun mengaku kalah, tetapi inya sanggup mahidupkan hinggan saikung urang haja. Dalam hal ini, Yudistira mamilih Nakula gasan dihidupakan baasa pulang. Yaksa heran lantaran Nakula adalah ading tiri, lain ading kandung. Yudistira manjawab bahuwa dirinya harus balaku adil. Abahnya, yaitu Pandu baisi dua ikung bini. Lantaran Yudistira diranakakan ulih Kunti, maka nang dipilihnya gasan hidup baasa pulang musti putra nang lahir ulih Madri, yaitu Nakula. Yaksa terkesan lawan keadilan Yudistira. Inya pun babulik ka ujut aslinya, yaitu Dewa Dharma. Kadatangannya lawan cara manyamar sebagai payaw liar dan yaksa adalah gasan mambari'i ujian lawan para Pandawa. Barakat kaadilan wan ketulusan Yudistira, maka kada sahibar tikas Nakula nang dihidupakan baasa pulang, tapi jua Bima, Arjuna, wan Sadewa.[10]

Panyamaran di Matsya

Tuntung 12 tahun manjalani pambuangan di hutan, kalima Pandawa wan Dropadi imbahtu memasuki masa panyamaran salawas satahun lagi. Sawagai wadah basungkup, buhannya mamilih Karajaan Matsya nang dipimpin oleh Wirata. Kisah ngini tadapat dalam kitab Mahabharata jilid kaampat atawa Wirataparwa. Si Yudistira manyamar mamakai ngaran Kanka sabagai sa-urang berahmana nang malajari Raja Wirata pamainan dadu buyang. Si Bima manjadi Balawa sawagai tukang masak, si Arjuna manjadi Wrihanala sawagai bancir guru igal panjogetan, si Nakula menjadi Damagranti sebagai tukang kuda, Si Sadewa menjadi Tantripala sawagai urang nang maingun sapi, sadangkan si Dropadi manjadi Sailandri sawagai dayang istana.[11]

Di pamungkur tahun panyamaran Pandawa parak manuntung, tajadi peristiwa asang karajaan Kuru ka arah kakuasaan Wirata. Samunyaan kakuatan saragani karajaan Matsya diirak mahadapi tentara karajaan Trigartha, sakutu Duryodhana. Kaputingannya, istana Matsya menjadi puwang dan dalam keadaan taancam ulih asang pasukan Hastinapura. Utara putra Wirata nang ditugasi manjagayi istana, batulak didangani Wrihanala (Arjuna) sebagai kusir. Di lapangan prang si Wrihanala maungkay samaran dan bamara mahadapi pasukan Duryodana sebagai Arjuna. Sawrangan di inya bahasil mamupuh undur pasukan nang datang tumat Hastinapura nangitu. Pahadangan itu, pasukan Wirata gin kawa mahaga jua kamanangan di atas pasukan Trigartha. Wirata kahimungan mamuji-muji kaharatan Utara nang bahasil ma'alahakan para Kurawa sawrangan haja. Kanka alias Yudistira mamadahakan bahuwa kunci kamanangan Utara adalah Wrihanala. Hal damintu ma'ulah Wirata tasinggung lalu tang mamupuh kapala Kanka sampai badarahan.

Dalam versi pawayangan Jawa, Wirata adalah ngaran karajaan, jadi lain pang ngaran sasaikung urang. Amunnya nang rajanya bangaran Matsyapati. Dalam karajaan nangitu, Yudistira atawa Puntadewa manyamar jadi kapala ahuy di pasar indung banua nang bangaran Dwijakangka. Wayah watas waktu panyamaran sudah ganap satahun, kalima ikung Pandawa wan Dropadi pun maungkay panyamaran. Mangatahuani hal nitu, Wirata marasa liwar manyasal sudah memperlakukan buhannya sacara kada baik. Inya pun bajanji pacangan manjadi sakutu Pandawa dalam usaha mendapatakan pulang takhta Indraprastha.

Yudistira sawayah prang Bharatayuddha

Yudistira barunding lawan Kresna tentang paputusan prang malawan Kurawa. Lukisan cat banyu tumat Himachal Pradesh, ca. 1750–1800.

Kutika para Pandawa babulik ka Hastinapura cagar manuntut hak nang sudah saharusnya buhannya kulihi, Duryodana basikap krahing lawan buhannya. Inya kada hakun manjulung Hastinapura lawan Yudistira. Bamacam usaha damai disurung pihak Pandawa tagal rancak ditampik ulih Duryodana. Bahkan, Duryodana tatap kada hakun kutika Yudistira maminta tikas lima buah kampung haja, Kahada pang bakahandak sabarataan Indraprastha. Kaputingannya, Duryodana bausaha mambunuh duta Pandawa, yaitu Kresna, tagal gagal.

Prang di Kurukshetra antara Pandawa lawan Kurawa kada kawa lagi diilay. Para pujangga Jawa manyambat peristiwa itu lawan ngaran Bharatayuddha. Pahadangan itu dalam Mahabharata kisah prang basar nangitu ditamuani di jilid nang kaanam sampai kasapuluh.

Wayah prang, kareta Yudistira dihiasi panji-panji bagambar bulan amas nang dikulilingi palanet-palanet. Dua buting babun nang dibari ngaran Nanda wan Upananda diikat di tihangnya.[12][13][14]

Pamulaan partampuran

Di bagian Bhismaparwa dikisahakan bahuwa subalum prang hari nang panambaiyan dimulai, Yudistira turun tumat karetanya bajalan batis ka ampah pasukan Kurawa nang babaris di hadapan diinya. Duryodana maulu-ulu diinya sabagai pamburisit/pangencot nang langsung manyarah pas malihat kakuatan Kurawa wan sakutu buhannya. Tagal, kadatangan Yudistira ngintu lain pang baniat handak manyarah, tapi maminta doa restu lawan ampat tatuha nang umpat prang di subalah pihak nang balawan. Buhan tatuha itu adalah Bisma, Krepa, Drona, wan Salya. Kaampatnya mandoaakan mudahan nai pihak Pandawa nang pacang manang. Hal damintu tarang haja am maka maulah Duryodana marasa sakit hatinya.

Yudistira babulik ka pasukannya. Inya manyilahakan siapa haja nang handak bapindah pasukan subalum prang bujur-bujur dimulai. Sekalinya nang bapindah katiya ading tiri Duryodhana nang lahir tumat selir, bangaran Yuyutsu, nang bapindah maninggalakan Kurawa cagar bagabung lawan Pandawa.

Partampuran malawan Drona

Bisma jadi cucuk prang (mamimpin) pasukan Kurawa salawas sapuluh hari. Imbah inya rabah, kadudukannya digantiyakan oleh Drona, nang mandapat amanat tumat Duryodana supaya manangkap Yudistira hidup-hidup. Drona himung atas tugas nangitu, padahal niat Duryodana adalah manjadiyakan Yudistira sebagai sandera gasan mamaksa para pandukungnya manyarah. Bamacam cara diulah Drona gasan manangkap Yudistira. Kada tahitung banyaknya sakutu Pandawa nang mati di tangan Drona lantaran malindungi Yudistira, misalnya Drupada wan Wirata.

Kaputingannya di hari ka-15, panasihat Pandawa, yaitu Kresna manamuni cara gasan maalahkan Drona, yaitu lawan cara maumumakan habar barita kamatian saikung gajah bangaran Aswatama. Aswatama jua ngaran ulih anak tunggal Drona. Kamahiripan ngaran nangintu dimanpaatakan oleh Kresna gasan mangaramputi Drona. Atas parintah Kresna, Bima sigra mambunuh gajah itu lalu bakuciyak atawa bahalulung maumumakan kamatiannya. Drona marasa hara mandangar habar barita kamatian Aswatama. Inya bahancap mandatangi Yudistira nang dianggapnya sebagai manusia paling jujur bujur-harus handak batakun tentang kabujuran habar barita nangintu. Yudistira tapaksa ai basikap kada jujur. Inya mambujurakan habar barita kamatian Aswatama tanpa bausaha mamadahakan bahuwa nang mati adalah gajah, lain si putra Drona. Jawaban Yudistira maulah Drona lamah limbay. Inya mambuang samunyaan gagamannya dan baduduk balampah. Kada saapa Drestadyumna putra Drupada mandatangi diinya dan langsung manggantal kapalanya tumat balakang. Drona pun mati situ saini. Dalam peristiwa ini nang paling marasa basalah adalah Yudistira.

Partampuran malawan Salya

Barakas:Yudhistira hits Shalya with arrow of Shakti.jpg
Partampuran Yudistira malawan Salya. Ilustrasi tumay Mahabharata terbitan Gorakhpur Geeta Press.

Salya adalah kaka ipar Pandu nang tapaksa membantu Kurawa marga tipu daya buhannya. Di hari ke-18, inya diangkat sebagai panglima oleh Duryodana. Ahirnya inya gin mati tajangak takana tumbak Yudistira.

Naskah Bharatayuddha babahasa Jawa Kuno mangisahakan bahuwa Salya memakai gagaman wasi bangaran Rudrarohastra, sedangkan Yudistira mamakai gagaman bangaran Kalimahosaddha. Pusaka Yudistira nang berupa kitab itu ditimbaiyakannya dan situ saini baubah manjadi tumbak manambus dada Salya.

Pahadangan itu ujah versi pawayangan Jawa, Salya mengerahkan ilmu Candabirawa baujut raksasa kihit nang mambari takutan, nang jaka dilukai jumbelahnya malahan batambah banyak. Puntadewa bamara maheningkan cipta. Candabirawa lumpuh situ saini lantaran Puntadewa sudah kasarungan aruwah Resi Bagaspati, yaitu nang ampunnya asli ilmu nangitu. Imbahitu, Puntadewa manawak Jamus Kalimasada nang lajang mahantup dada Salya. Salya pun mati situ saini.

Tantangan bagi Duryodana

Imbah lucut kahabisan pasukan, Duryodhana basambunyi di dasar baruh. Kalima ikung Pandawa didangani Kresna kawa mahaga wadah itu. Duryodana pun naik ka darat siap mahadapi kalima Pandawa sakaligus. Yudistira manampik tantangan Duryodhana lantaran Pandawa pantang jadi pangencot bamain cara karubut, nangkaya para Kurawa kutika mambunuh Abimanyu di hari ka-13. Sebaliknya, Duryodana disilahakan bahantup saikung lawan saikung malawani salah saikung di antara lima Pandawa. Kabila inya kalah, maka karajaan harus dibulikakan lawan Pandawa. Sebaliknya kabila inya manang, Yudistira hakun haja babulik hidup di hutan.

Bima takajut mandangar paputusan Yudistira nang pina mambari kesempatan Duryodana pacangan bakuasa pulang, padahal kamanangan Pandawa tinggal salangkah haja. Dalam hal nangini Yudistira malah manyalahakan Bima nang dianggap kurang parcaya diri. Duryodana walau pina damintu basipat angkara murka tagal inya jua saikung urang nang pawaniyan. Inya mamilih Bima jadi lawan prang tanding, nang paling harat di antara kalima ikung Pandawa. Limbah tuhuk lucut bahantup nang tajadi sadang lawasnya, ahirnya parak kadap ari Duryodana kawa dialahakan lawan cara dipupuh titik kalamahannya, yaitu paha. Ini sekaligus manuntungakan sumpah Bima nang pacangan mambunuh Duryodana lantaran panghinaannya lawan Dropadi. Balarama sarik wan baniat pacang mambunuh Bima lantaran paha merupakan untingan nang ditangat dalam duel gada, tagal diingatakan oleh Kresna bahuwa Bima hanya bausaha manjalanakan sumpahnya. Duryodana pun mati sacara bagamatan imbah baricauwan lawan Kresna.

Maharaja dunia

Limbah tuntung prang, Yudistira manggawi aruh upacara Tarpana gasan mamuliya'akan aruwah nang sudah matian. Inya dijenang jadi raja Hastinapura sekaligus raja Indraprastha. Yudistira tatap basabar manarima Dretarastra jadi raja sepuh di banua Hastinapura. Inya manangati ading-adingnya baparigal kasar wan manyinggung parasaan abah para Kurawa itu, tagal Bima wagil haja rancak manyinggung Dretarastra atas kalakuan anak-anak sidin hinggan sang raja sepuh pun turun matan tahta Hastinapura.

Yudistira lalu manggawi aruh Aswamedha Yadnya, yaitu aruh upacara pangurbanan gasan mancagatakan kumbali aturan dharma di sabarataan dunia. Wayah upacara ini, saikung kuda dilapas cagaran balalah salawas satahun. Arjuna ditugasi mamimpin pasukan gasan maumpati wan mangawal kuda nangitu. Para raja nang wilayah nagaranya diliwati ulih kuda itu musti mamilih cagar maumpati aturan Yudistira atawa diprangi. Arjuna mangirim pasukan ka banua utara, Bima ka timur, Nakula ka barat dan Sadewa ka salatan. Ahirnya imbah babarapa partampuran, sabarataan karajaan mamilih mambayar upati. Sakali lagi Yudistira pun dinobatakan pulang jadi Maharaja Dunia imbah tuntung aruh Upacara Rajasuya halam.

Undur diri

Barakas:Yudhisthira with a dog as a chariot from heaven arrive.jpg
Lukisan maambili Yudistira dan hadupannya oleh Dewa Indra. Tumat kitab Mahabharata terbitan Gorakhpur Geeta Press.

Wayah bamula jaman Kaliyuga wan sumalahnya Kresna, Yudistira wan kaampat ikung adingnya maundurakan diri tumat urusan duniawi. Buhannya maninggalakan tahta karajaan, harta, wan sipat keterikatan cagar manggawi perjalanan paling ahir, mangulilingi Bharatawarsha batarus tulak manuju puncak Himalaya. Di batis gunung Himalaya, Yudistira tatamu saikung hadupan dan imbahitu satuwa nangitu jadi kawal balalah Pandawa nang satia. Sawayah banaik puncak, saikung saikung mulai Dropadi, Sadewa, Nakula, Arjuna, dan Bima maninggal dunia. Asing-asingnya tahayut ulih kasalahan wan dosa nang suwah diinya gawi halam. Wastu Yudistira wan hadupannya nang kawa bahasil mandapati puncak gunung, marga kasucian hatinya.

Dewa Indra, pamimpin masyarakat kahyangan, datang maambili Yudistira gasan dibawayi naik ka swarga lawan kareta kancananya. Tapi, Indra kada hakun mambawayie hadupan nang dibawa Yudistira alasannya bahuwa satuwa nangitu kada suci wan kada pantas masuk swarga. Yudistira kada hakun masuk swargaloka kabila musti bapisah lawan hadupannya. Indra marasa heran lantaran Yudistira purun maninggalakan dangsanak-dangsanaknya wan Dropadi tanpa maadakan upacara pambakaran mayat gasan buhannya, tapi labih mamilih kada hakun tatinggal saikung hadupan. Yudistira manjawab bahuwa lain dirinya nang maninggalkan buhannya, tapi malah buhannya ngintu sawrang nang maninggalakan diinya. Kasetiaan Yudistira sudah tauji. Hadupannya pun kumbali ka ujut asli yaitu Dewa Yama atawa batara dharma, abahnya sawrang.[15]

Indra manampaiyakan kaadaan nsraka lawan Yudistira. Ilustrasi karya Eveyn Paul (1911).

Yudistira lawan dewa dharma banaik ka surga mamakai kareta Indra. Tagal sekalinya kaampat Pandawa kada ada ditamuni di sana. Nang ada malah Duryodana wan ading-adingnya nang salawas hidup manggawi angkara murka. Indra mamadahakan bahuwa kaampat ikung Pandawa wan para pahlawan lainnya parahatan manjalani panyiksaan di naraka. Yudistira baucap siap masuk naraka mangawani buhannya. Tagal, kutika tacungul pamandangan naraka nang diumpati suara manyayat hati dan dihiasi lawan darah kantal maulah diinya marasa katakutanan. Wayah tergoda handak lari matan naraka, Yudistira bahasil menguasai diri. Tadangar suara dangsanak-dangsanaknya mangiaw-ngiaw. Yudistira memutusakan cagar bagana di naraka. Inya marasa lsbih baik hidup tasiksa sasamaan lawan dangdanak-dangsanaknya nang baik hati daripada kahimungan di surga tapi dikawali oleh kukulaan nang jahat. Situ saini pemandangan baubah menjadi bungas. Dewa Indra mancungul dan baucap bahuwa sakali lagi Yudistira lulus ujian, lantaran waktunya nang satumat di Naraka adalah jadi panabus dosa kadajujur Yudistira lawan Drona soal kamatian Aswatama. Sidin baucap bahuwa tumatan wayah itu, Pandawa Lima dan para pahlawan lainnya dinyatakan jadi panghuni Surga, pahadangan para Kurawa pacangan manjalani siksaan nang kekal di neraka.

Ujah versi pswayangan Jawa, kamatian para Pandawa tajadi baimbaiyan lawan Kresna kutika buhannya balampah di dalam Candi Sekar. Tagal, versi ini kada pati populer marga banyak dadalang nang labih katuju mementaskan versi Mahabharata nang hibak lawan dramatisasi nangkaya dikisahakan di atas.

Referensi

  1. ^ Mujiyat, Koko Sondari (1 Januari 2002). Album Wayang Kulit Banjar (dalam bahasa Indonesia). Jakarta, Indonesia: Proyek Pemanfaatan Kebudayaan, Direktorat Tradisi dan Kepercayaan, Deputi Bidang Pelestarian dan Pengembangan Budaya, badan Pengembangan Kebudayaan dan Pariwisata, Direktorat Jenderal Kebudayaan. 
  2. ^ Maskuni (2007). Teater tradisi masyarakat Barito Kuala (dalam bahasa Indonesia). Indonesia: Dinas Lingkungan Hidup, Kebersihan Pariwisata dan Budaya, Kabupaten Barito Kuala. hlm. 47. 
  3. ^ Jarkasi, Djantera Kawi, H. Zainuddin Hanafi, Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa (1997). Struktur sastra lisan lamut (dalam bahasa Indonesia). Indonesia: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan. hlm. 56. 
  4. ^ Muhamad Fanani (1993). Galaran pandu turunan pandawa (dalam bahasa Indonesia). Indonesia: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan. hlm. 56. 
  5. ^ Ashram, Vidur Sewa (1979). Age of Bhārata War. Motilal Banarsidass Publishers. hlm. 167. 
  6. ^ Godbole, Justin E. Abbott a. Pandit Narhar R. (1988). Stories of indian saints (edisi ke-4). Delhi: Motilal Banarsidass Publ. hlm. 402. ISBN 9788120804692. 
  7. ^ Lochtefeld, James G. (2002). The illustrated encyclopedia of Hinduism (edisi ke-1st. ed.). New York: Rosen. hlm. 194–196. ISBN 9780823931798. 
  8. ^ Kapoor, edited by Subodh (2004). An introduction to epic philosophy : epic period, history, literature, pantheon, philosophy, traditions, and mythology. New Delhi, India: Cosmo Publications. hlm. 1062. ISBN 9788177558821. 
  9. ^ "Mahabharata Text". 
  10. ^ Sehgal, Sunil (1999). Encyclopaedia of Hinduism (edisi ke-1st ed.). New Delhi: Sarup & Sons. ISBN 9788176250641. 
  11. ^ Kishore, B. R. (2001). Hinduism. New Delhi: Diamond Publ. ISBN 9788171820733. 
  12. ^ "Mahabharata Text". 
  13. ^ "Mahabharata Text". 
  14. ^ Kapoor, edited by Subodh (2002). The Indian encyclopaedia : biographical, historical, religious, administrative, ethnological, commercial and scientific (edisi ke-1st ed.). New Delhi: Cosmo Publications. hlm. 4462. ISBN 9788177552713. 
  15. ^ Agarwal, Satya P. (2002). Selections from the Mahabharata : re-affirming Gita's call for the god of all (edisi ke-1. Aufl.). Delhi: Motilal Banarsidass. ISBN 9788120818743. 

Pranala luar

Didahului ulih:
Dretarastra
Raja Hastinapura
Dinasti Kuru
Digantiakan ulih:
Parikesit

Citakan:Tokoh Mahabharata Citakan:Tokoh mitologi hindu